LastScan43

7.4.7. Znaczenie wyników badań nad rozwojem inteligencji w edukacji ludzi dorosłych

Wraz z wiekiem u ludzi dorosłych spada prędkość przetwarzania informacji, czas reakcji oraz obniża się wydolność innych funkcji poznawczych, które są szczególnie wrażliwe na degeneracyjne zmiany biologiczne. Tym niemniej deficyty te mają znaczenie drugorzędne i mogą być w różny sposób kompensowane. Możliwość ich niwelowania i kompensowania rodzi pytanie o sposób formułowania celów i zadań systemu edukacyjnego. Poglądy, zgodnie z którymi przedmiotem zinstytucjonalizowanego nauczania może być tylko człowiek od 6.-7. do 25. r.ż. powinny ulec przewartościowaniu.

Istnieje obiektywna konieczność dostosowania struktur systemu kształcenia do nowych celów i zadań, jakie wyłaniają się we współczesnym świecie w związku ze zmianami technologicznymi, cywilizacyjnymi i edukacyjnymi (Schaie, 1983). Powinno się tworzyć warunki umożliwiające ludziom dorosłym uczenie się, bowiem wiek średni jest szczególnie dogodnym okresem w życiu człowieka dla niwelowania różnic generacyjnych, które w tym wieku są jeszcze nieznaczne. Ponadto ta grupa wiekowa znajduje się w korzystnej sytuacji ze względu na możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz aktywnego oddziaływania na środowisko, w którym żyje. Systemy kształcenia odpowiednio dostosowane do możliwości uczenia się w średnim wieku, mogłyby przeciwdziałać efektom różnic generacyjnych, które narastają w późnej dorosłości. Wagę tego problemu wzmacniają obecne trendy demograficzne (stabilizacja, a niekiedy spadek wskaźników śmiertelności w wieku średnim, przy systematycznym wydłużaniu się trwania życia ludzkiego, prowadzące do wzrostu udziału ludzi starych w społeczeństwie). Dla przedsięwzięć edukacyjnych, których celem byłoby nauczanie ludzi dorosłych, istotną sprawą jest dostosowanie metod nauczania i uczenia się do specyficznych w tym wieku trudności, które mają charakter zarówno poznawczy jak i motywacyjno-emocjonalny. Nauczanie dorosłych powinno mieć charakter raczej zindywidualizowany i koncentrować się przede wszystkim na reorganizowaniu oraz doskonaleniu nabytych wcześniej sprawności i systemów wiedzy, w mniejszym zaś stopniu na kształtowaniu zupełnie nowych.

7.5. Zmiany nastawienia wobec świata i siebie

7.5.1. Zmiany autopercepcji i główne ich wymiary

Zmiany nastawienia wobec siebie i świata w wieku średnim stały się przedmiotem klasycznych teorii rozwoju C. G. Junga i E. Eriksona. Często można spotkać się z poglądem, że kobiety w wieku średnim stają się bardziej asertywne, przejawiają w swym zachowaniu więcej agresji oraz cech typowo męskich, natomiast mężczyźni w tym okresie stają się bardziej otwarci, uczuciowi oraz przejawiają więcej cech typowo kobiecych. Pogląd ten znalazł swe rozwinięcie w teorii rozwoju osobowości

Junga i jest, jak się wydaje, akceptowany w psychologii rozwojowej (Niemiroff Colarusso, 1990; Brown, 1992).

Według Junga (1976) normalny rozwój osobowości w wieku średnim obejmujt dwa cele: (1) sfinalizowanie fazy indywiduacji, (2) wejście w kolejną fazę rozwoji osobowości - fazę transcendencji. Pierwszy zakłada ujawnienie, integrację ora; zrównoważenie wszystkich składowych psychiki człowieka (animus/anima, świa domy/nieświadomy, duchowy/cielesny, cień/maska). W przypadku kobiet, archetyf kobiecości (anima) przez długi czas dominuje, jednak stopniowo ujawnia się i zys kuje na znaczeniu ukryty dotychczas archetyp męskości (animus). Z tego powodi kobiety w wieku średnim zaczynają przykładać większą wagę do problemów zwią zanych z wykonywaną pracą, stają się bardziej asertywne, w większej mierze zorien towane na świat zewnętrzny. Z kolei mężczyźni większą wagę zaczynają przywią zywać do uczuć, więzi rodzinnych oraz związków emocjonalnych z innymi ludźmi Jung uważał, że tego rodzaju zmiany mają charakter ponadczasowy i ponadkulturowy

Zrównoważenie wszystkich elementów psychiki człowieka jest zdaniem Jungt warunkiem ujawnienia się prawdziwego , Ja”, które może rozwijać się w dalszym ciągu w fazie transcendencji, umożliwiającej rezygnację z dążeń młodości, zdobycie wglądu w istotę człowieczeństwa oraz osiągnięcie świadomości życia w jedności z całym światem i w zgodzie z prawami natury. Jung dostrzegał wiele potencjalnych przeszkód w procesie indywiduacji. W pewnym sensie stworzył teoretyczne podstawy dla tezy

0    nieuchronności kryzysu wieku średniego, o którym obecnie tak często się mówi.

Erikson ujmuje wiek średni jako jeden z ośmiu etapów w życiu każdego człowieka. Pomyślne rozwiązanie zadań związanych z tym okresem życia zależy od tego, jak zostały rozwiązane zadania właściwe etapom wcześniejszym. Ktoś, kto pomyślnie rozwiązał wszystkie zadania wcześniejsze, staje w obliczu kryzysu, który wyraża opozycja generatywność - stagnacja (generativity vs. stagnation). Termin „kryzys” ma w tym kontekście znaczenie pewnego przejścia, punktu zwrotnego, kluczowego momentu w rozwoju, a nie choroby, stresu czy tragedii. Jak twierdzą M. E. Lachman

1    J. B. James (1997) rozróżnienie to jest istotne z tego względu, że określenie „kryzys wieku średniego” ma jeszcze inne, ustalone w psychologii konotacje (Rosenberg, Stark, 1987). Ten kryzys, w rozumieniu Eriksona, oznacza zadanie przekazania własnego dziedzictwa, wiedzy i koncepcji świata następnym pokoleniom, nie tylko własnym dzieciom, ale również w sensie ogólnym, przedstawicielom młodszych generacji.

7.5.2. Kryzys środka życia

Określenie „kryzys wieku średniego” zostało pierwotnie użyte przez E. Jaąuesa (1993) na oznaczenie momentu, w którym ludzie uświadamiają sobie realność własnej śmierci oraz następują zmiany w subiektywnej perspektywie czasu (czas przyszłości jest odczuwany jako krótszy w zestawieniu z czasem przeszłości). Przyjmuje się, że „kryzys wieku średniego” przejawia się w obawie o przyszłość, nieumiejętności cieszenia się czasem wolnym, przekonaniu o pogarszającym się zdrowiu, negatywnej ocenie pożycia małżeńskiego oraz pracy, stresie związanym z koniecznością opieki nad starzejącymi się rodzicami (Shek, 1996).