PICT0008 (25)

Tytuł Krasińskiego wyraźnie nawiązuje do wielkiego dzieła Dantego z XIV w. pt. Boska komedia. Jest to tytuł zaprzeczony. „Nie-Boska” znaczy ludzka, ziemska, a „komedia” - brzmi ironicznie, bo odziera historiozoficzne losy człowieka z powagi. Początkowo tytuł miał brzmieć Mąż. Potem autor zdecydował się na Nie--Boską komedię. Ten tytuł przenosi uwagę odbiorcy z samego bohatera i jego losów na dzieje człowieka i rozważania o rewolucji.

Bohaterowie

■    Bohater romantyczny: Mąż-Hrabia

■    Bohaterowie zbiorowi: arystokracja i rewolucjoniści

■    Inni: Pankracy - wódz rewolucjonistów

i Galilejczyk (Chrystus) - jako boska siła w finale dramatu

■    Rodzina Hrabiego Henryka - Maria, Orcio

Co się dzieje?

Dramat budują dwa ciągi wydarzeń:

•    I - rodzinny - przekleństwo Złych Duchów, ślub z Marią, fantastyczny lot za Dziewicą, chrzciny Orcia, choroba i klątwa Marii, jej śmierć.

•    II - historiozoficzny - obraz abstrakcyjnej rewolucji, kontrast silnych przywódców: Hrabiego Henryka i Pankracego. Dantejska wędrówka Henryka przez obóz rewolucjonistów. Spotkanie wodzów: zderzenie ich racji. Klęska arystokratów, śmierć Hrabiego i Orcia. Objawienie Chrystusa, który zwycięża Pankracego (akt prowidencjalizmu).

Przegląd najważniejszych części

Część pierwsza - galeria postaci metafizycznych. Najpierw Anioł Stróż, który posyła błogosławieństwo (jak się potem dowiemy, głównemu bohaterowi). Potem przylatuje Chór Złych Duchów - ta grupa wypowiada z kolei przekleństwo - wysyła ku bohaterowi pokusę, piekielne zjawy, które będą usiłowały zwieść go z drogi cnoty. Imię bohatera brzmi Mąż, potem także mówi się o nim Hrabia Henryk, a poznajemy go w chwili szczególnej: ślubu z Marią - poczucie szczęścia i wzajemne obietnice.

•    Marzenia Męża, pragnienie poezji, poczucie pomyłki życiowej przy kochającej, lecz zwykłej, ziemskiej żonie (jest to już skutek działania złych mocy).

•    Fantastyczny lot Męża za Dziewicą. Wysłana przez Złe Duchy uwodzi bohatera, który pędzi za nią wśród skał, widząc w tej istocie uosobienie miłości i poezji. Lecz w czasie podróży opada z niej fałszywa postać - pozostaje postać trupa - Mąż pojmuje swój błąd i swoją klęskę. Chór Aniołów nakazuje mu wrócić do domu, gdzie odbyły się właśnie chrzciny jego syna.

• Powrót Męża do domu. Poszukuje żony, pragnie pojednania, lecz okazuje się, że obłąkaną Marię zabrano do szpitala wariatów. Mąż jedzie tam natychmiast, lecz spotkanie to napawa go grozą - Maria twierdzi w obłędzie, że jest poetką, przedstawia poetycką wizję upadku świata, ujawnia także, że ich syn Ordo też będzie poetą, po czym umiera, zostawiając przerażonego Henryka w rozpaczy.

Część druga - Hrabia Hemyk sam wychowuje syna, lecz spełniają się najgorsze przepowiednie. Widzimy ich obu dziesięć lat po śmierci Marii. Orcio przepełniony jest poezją, ale traci wzrok. Nieszczęśliwy ojciec staje się obojętny wobec różnych myślicieli tego świata i ich koncepcji. Ma jednak jeszcze jedną ważną misję do spełnienia: walkę w dobie rewolucji - buntu mas przeciw arystokracji, której zostanie szlachetnym przywódcą.

Część trzecia - zestawia dwa stronnictwa: arystokraci skupieni w okopach Świętej Trójcy

-    dowodzi nimi Hrabia Henryk

-    i rewolucjoniści - ich przywódcą jest Pankracy. Rewolucja wybuchła i jest zwycięska, lecz na drodze do pełnego triumfu Pankracego stoi właśnie, wciąż niepokonany, Hrabia Henryk. Istotna jest scena wędrówki Hrabiego Henryka przez obóz rewolucjonistów - kolejne kręgi rewolucyjnego piekła jak u Dantego. Poznaje wroga i wyrabia sobie o nim pogląd. Widzi wyzwolone kobiety głoszące wolną miłość, zabójców królów, rzeź-ników chełpiących się zbrodniami, bluźnierców palących krzyże. Drugi ważny moment to spotkanie dwóch wodzów - Hrabiego Henryka i Pankracego. Pankracy usiłuje kupić zwycięstwo obietnicą ocalenia życia samego Hrabiego - ten, oczywiście, odmawia. Najważniejsza jest polemika - obaj bohaterowie przedstawiają racje swoich stron - tym samym trwa dyskusja o istocie rewolucji.

Część czwarta - arystokraci bronią się w katedrze Świętej Trójcy. Można powiedzieć, że to ostatnie okopy starego porządku. Hrabia Henryk i inni przysięgają, że będą walczyć do końca. Szybko jednak tracą od-

33