ScannedImage 18

czeniem były nazywane 'awdsim. Jednakże ' awdsim w węższym rozumieniu oznaczało wewnętrzną, południową linię twierdz wojskowego pogranicza, w odróżnieniu od zewnętrznego, północnego pasa ziemi zwanego tugur^{1 2}, który skurczył się za panowania Abbasydów, sięgając tylko od Awlas nad Morzem Śródziemnym, i przebiegał poza Tarsusem do Sumajsat (Samosata) nad Eufratem *. Linia obronna zabezpieczająca Mezopotamię na północnym wschodzie była nazywana at-iugur al-gazarija, a linia strzegąca Syrii at-iugur as-Sa’mija^{3 4}. Tarsus, który panował nad południowym wejściem sławnego przejścia Taurusu, znanego jako Brama Cylicyjska, i służył za bazę wojskową dla ataków arabskich na kraj Greków, znajdował się około 900 km w prostej linii od Bosforu. Inne przejście, którym można było przebyć pasmo górskie Taurusu, leżało na północny wschód i nazywało się Darb al-IIadafc. Prowadziło ono z Mar'aś na północ od Abulustajn⁵ i było mniej uczęszczane. Te arabskie pograniczne kraje tworzyły „kraj niczyj“, a położone tam warownie wciąż przechodziły z rąk do rąk w miarę przypływów i odpływów działań wojennych. Za panowania Omajjadów i Abbasydów prawie bezustannie prowadzono ciężkie walki o każdą piędź ziemi. Chyba żaden kraj w Azji nie jest bardziej zbroczony krwią.

Już w 34 r. hidżry (655), gdy Mu^rawija był jeszcze gubernatorem Syrii za panowania 'Utmaua, jego flota pod dowództwem Busr ibn abi Artaha ⁶, współdziałając z egipską flotą pod wodzą 'Abdullaha ibn abi Sari a, spotkała grecką flotę kierowaną przez cesarza Konstansa II, syna Herakliusza, pod Phoenis (nowożytne Finike) na Wybrzeżu Cylieyjskim, uzyskując tam pierwsze wielkie morskie zwycięstwo islamu. Ta przybrzeżna utarczka nazwana jest w kronikach arabskich du (lub dat) as-Sawdri (bitwą masztów)⁵. Arabowie przekształcili walkę morską na walkę wręcz, przywiązując każdy arabski okręt do bizantyjskiego statku⁷. Bitwa ta stała się drugim Jarmukiem, ponieważ bizantyjskie siły zostały kompletnie zniszczone⁸. At-Tabari⁹ pisał, że morze nasycone było krwią. Arabowie nie wykorzystali jednak zwycięstwa i nie posunęli się w kierunku Konstantynopola, prawdopodobnie ze względu na zamordowanie ^rUt-mana, którego dokonano mniej więcej w tym czasie, oraz z powodu zamieszek wewnętrznych.

Siły Omajjadów atakowały Konstantynopol trzy razy. Były to jedyne wypadki, kiedy Syro-Arabom udało się dotrzeć do potrójnych wysokich murów potężnej stolicy. Pierwszy atak odbył się w 49 r. hidżry (669) pod dowództwem

następcy tronu — Jazida, którego wojownicy pierwsi ujrzeli Bizancjum^{10 11 12 13 14 15 16}. Jazld został posłany przez ojca, aby wesprzeć lądową wyprawę Padała ibn 'Ubajdy al-Ansariego, który zimował (668-669) w Chalcedonie (azjatyckie przedmieście Bizancjum); wyprawa ta była formą odpowiedzi tym wszystkim    j

purytanom, którzy mogli patrzeć nieprzyjaźnie na zamierzoną nominację    j

Jazida na następcę panującego kalifa. Oblężenie prowadzone przez Jazida    '

i Fadala wiosną 669 r. przebiegało spokojnie, ale tego samego roku latem pod-    ^!

jęto wzmożoną akcję oblężniczą. Bizancjum miało nowego i energicznego    j

cesarza Konstantyna IV (668-685).

W legendzie Jazid wyróżnił się męstwem i walecznością pod murami Konstantynopola i zyskał tytuł fata al-’Arab (młodego bojownika lub bohatera Arabów). W al-Agani¹³ czytamy, że słyszano okrzyki radości następujące kolejno po sobie z dwóch oddzielnych namiotów, gdy Arabowie lub Bizantyj-czycy przystępowali do bitwy. Dowiedziawszy się, że jeden namiot był zajmowany przez córkę króla Bumu (Bizancjum), a drugi przez córkę Gabala ibn al-Ajhama, Jazld zapragnął pochwycić króla ghassanidzkiego. Jednakże prawdziwym legendarnym bohaterem tej wyprawy był podeszły wiekiem Abu Ajjub al-Ansari, chorąży Proroka, ukrywający Muhammada podczas hidżry ¹⁴, którego obecność miała sprowadzić błogosławieństwo na oddziały Jazida.

W trakcie oblężenia — jak głosi tradycja — Abu Ajjub zmarł na dyzenterię i został pochowany pod murami Konstantynopola. Jego legendarny grób stał się niebawem miejscem świętym nawet dla chrześcijańskich Greków, którzy odbywali do niego pielgrzymki w czasie posuchy, aby modlić się o deszcz¹⁵. Podczas oblężenia Konstantynopola w r. 1453 przez Turków grób ten został cudownie odkryty przez promienie światła — epoizod dający się porównać z odkryciem świętej włóczni pod Antiochią przez dawnych krzyżowców — i na miejscu tym wybudowano meczet. W ten sposób medyneński mąż stał się świętym dla trzech narodów.

Drugiego ataku na Konstantynopol dokonano w czasie tak zwanej wojny siedmioletniej ¹⁶ (54-60/674-680), która toczyła się głównie pomiędzy dwoma flotami pod Konstantynopolem. Arabowie zabezpieczyli sobie bazę morską na morzu Marmara na półwyspie Cyzicuz ¹⁷, oczywiście „wyspie Arwad“ ¹⁶ w kronikach arabskich. Służyła ona za zimową główną kwaterę dla armii najezdniczej, skąd każdej wiosny podejmowano nowe wypady. Belacje arabskie o tych wyprawach są bardzo niejasne. Przypuszcza się, że użycie tzw. greckiego ognia ocaliło to miasto. Łatwopalny związek chemiczny, który mógł się palić nawet na wodzie, został wynaleziony przez pewnego syryjskiego uciekiniera z Da-

171

1

Por. Guy Le Strange, The Lands of the Eastem [Caliphate, Cambridge 1905, s. 128.

2

*    Istahri, s. 67 n.

3

‘ Al-Balajuri, s. 183 on., 163 nn.

4

*    Jaqut, t. I, s. 93 n.; por. Le Strange, Eastem Caliphate, 8. 133. Bizantyjska nazwa była Ablastha, grecka Arabissus, późniejsza arab. ał-Bustan.

5

³ Nazwa pochodzi albo od nazwy samej miejscowości, która obfitowała w drzewa cyprysowe, z których można było wyrabiać maszty (sawari), albo od liczby masztów na użytych w tej bitwie okrętach.

6

Ibn ‘Abd al-Hakam, s. 189-190; Ibn Ilagar, t. I, s. 153.

7

*    Ibn 'Abd al-IIakam, s. 190, wiersze 18-19.

8

   Theophanes, s. 332, 345 n.

9

   T. I, s. 2868.

10

   At-Tabari, t. II, s. 86; por. s. 27.

11

   T. XVI, s. 33.

12

   Al-Baladuri, s. 5 = Hitti, s. 19.

13

   Ibn Sa'd, t. III, cz. 2. s. 50; naśladuje go at-Tabari, t. III, 9. 2324. Obie powagi ustalają 52 rok hidżry jalco rok jego śmierci.

14

¹⁴ Patrz J. B. Bury, A Hisłory of the Lałer Iioman Empire, London 1899, t. II, s. 310.

15

   Theopbanes, s. 353 n.

16

   At-Tabari. t. II, s. 163; al-Baladuri, s. 236 = Hitti, s. 376