Kolendowicz2

Kopuły znane były w czasach starożytnych, jednak tylko forma zewnętrzna upodabnia je do kopuł współczesnych. Kopuły współczesne są powłokami, natomiast kopuły dawne nimi nie były. Kopuła nad Panteonem w Rzymie, odbudowana od roku 80 do 202 n.e., przy rozpiętości wewnętrznej 43,50 m ma grubość w części górnej ok. 3 m, a w części dolnej ok. 11 m (rys. 3-93). Budowa kopuł znana jest także wśród ludów prymitywnych. Na rysunku 3-92 przedstawiono kopułę wzniesioną z ziemi na terenie Czadu. Rozpiętość kopuł współczesnych sięga do ok. 200 m, a grubość powłoki nic przekracza z reguły kilku centymetrów.

■    Kopuła pracująca w stanie błonowym jest ściskana i rozciągana. Ściskanie występuje wzdłuż południków, wzdłuż równoleżników górna strefa kopuły jest ściskana, dolna — rozciągana. Rysunek 3-94 przedstawia model kopuły, która na skutek przeciążenia popękała w dolnej strefie rozciąganej. Siły wewnętrzne działające stycznie do powierzchni kopuły są także styczne na krawędzi podparcia, stąd kopula wywołuje rozpór (rys. 3-95a). Rozpór bywa przenoszony zazwyczaj przez odpowiednio silny pierścień, na którym kopuła się opiera. Siły styczne na krawędzi kopuły nie wywołują rozporu poziomego, jeśli ich kierunek jest pionowy, co ma miejsce w kopułach półkulistych (rys. 3-96). W tym przypadku pierścień dolny jest zbędny. Zwiększenie grubości krawędzi takiej kopuły może być konieczne tylko ze względu na podparcie.

■    Powierzchnię kopuły wyznacza krzywa obracająca się dookoła osi pionowej. Od kształtu tej krzywej zależy więc kształt powierzchni kopuły. Powierzchnia ta jest nierozwijalna, podwójnie zakrzywiona. Rzut poziomy zwykłej kopuły jest kołem. Kopułę

52