P1010223 (2)

LIT EFEKTY NIESPODZIANKI

wa czysto zewnętrznymi walorami, rozpala ciekawość odbiorcy', by następnie zwrócić ją w nieprzewidzianym kierunku, i działa coraz wzrastającym napięciem.

Szczególnie bogaty w tego rodzaju efekty zaskoczenia jest akt trzeci: ogłoszenie, kim jest Hemani, scena z klejnotami, zjawienie się króla w momencie, gdy Ruy Gomez zdemaskował Hemani ego, wstrząsająca scena z portretami, która dezorientuje z początku widza, tak jak dezorientuje króla, by doprowadzić do efektownej odmowy wydania gościa, podczas gdy wszystkie dane" fbgicznie wskazywałyby na to, że Hemani zostanie ukarany i wydany królowi. Podobnie w akcie czwartym, 1 w momencie gdy wszystko wydaje się stracone dla bohatera. odpowiedź króla na rozpaczliwe błaganie doói Sol o łaskę stanowi eoup de theatre w najlepszym gatunku.

Ta technika zaskakiwania, przerzucania się nagłymi zwrotami z jednej sytuacji w drugą, skierowywania domyślności odbiorcy na fałszywy trop. by nagle pokazać mu nieprzewidziany obrót, jaki mogą przybrać sprawy bohaterów, odbiega jak najbardziej od techniki tragedii klasycznej z jej logicznymi przygotowaniami i sy-1 •tematycznym wysnuwaniem jednej sytuacji z drugiej.

Trzy jedności. Główną regułą decydującą o konstrukcji tragedii klasycznej jest reguła trzech jedności, tzn. jedności czasu, miejsca i akcji.

Najważniejsza jest reguła jedności czasu, ograniczająca czas akcji do dwudziestu czterech godzin. Konsek-' wencją tej reguły jest ograniczenie tematyki tragiczne; do spraw o niewielkim zasięgu czasowym albo konieczność przedstawiania ostatnich dwudziestu czterech godzin jakiegoś dłuższego wydarzenia, względnie stła-czania wypadków rozgrywających się w ciągu tygodni i miesięcy -— w okres jednego dnia. Zmusza też ona naturalnie, by sprowadzać wypadki, rozrzucone przestrzennie, do jednego miejsca — wobec niemożliwości ukazania przesunięć w przestrzeni w ciągu tak krótkiego czasu. Innymi słowy: reguła jedności czasu prowadzi do fałszowania historii (jakćT że tematyka tragiczna byla^ćzerpana przeważnie z historii). Toteż reguła ta była najczęściej atakowana, i to od początków istnienia tragedii w literaturze francuskiej; zarzucano jej ograniczanie inwencji poetyckiej i wskazywano na brak logicznego uzasadnienia. W okresie, który poprzedził wystawienie Hemaniego, reguła ta w tragedii nie była już przestrzegana w sposób absolutny; normalnym zjawiskiem były sztuki, w których dekoracje zmieniały się w każdym akcie, a czas akcji trwał dłużej niż jedną dobę. Niemniej należy stwierdzić, że akcja tak skądinąd rewolucyjnej formalnie sztuki jak Henryk III i jer go dwór obejmuje niecałe dwadzieścia cztery godziny, a zmiany dekoracji w każdym akcie nie wykraczają poza konwencje przyjęte, tzn. są to poszczególne miejsca w obrębie jednego miasta (zanim bowiem przyjęła się zasada bezwzględnej jedności miejsca i jednolitej dekoracji, jedność miejsca rozumiano jako jedność miasta). W Maurze z Wenecji pierwszy akt rozgrywa się w Wenecji, pozostałe zaś na Cyprze, zgodnie z akcją dramatu oryginalnego; pomiędzy pierwszym a drugim aktem upływa pewien okres czasu, potrzebny na dnsta-