skanuj0017

168 Magdalena Podsiadło

Twórca potrzebuje wspólnoty, wokół której jak bluszcz oplata swą własną tożsa-3Ść, bo w nielicznych momentach, gdy jest sam, zagarnia go fala nostalgii i „myśli domu” (Walden). Jest to dom wyobrażony — bo ten sprzed roku 1944 już nie ist-ffc a ten obecny znajduje się gdzieś pomiędzy Nowym Jorkiem i Siemieniszkami w każdym i w żadnym z tych miejsc, co wyrazi w Reminiscencjach... słowami: „Je-;m bezustannie w podróży do domu”. Mekas zawsze jest już częściowo skażemy . bezdomność: na Litwie jest w drodze do Ameryki, w Nowym Jorku w podróży . Litwę. Jest jak „przybysz trwale przemieszczony”³⁴, po części wykorzeniony, igle w poszukiwaniu utraconego miejsca. Jego przemieszczenie odnosi się zarówno » czasu, jak i przestrzeni. Gdy opracowuje materiały zebrane wiele lat wcześniej, rejestrowane tam chwile szczęścia często dla niego już minęły, a momenty samot-»ści zostały przezwyciężone. Realizacją jego filmów rządzi paradoks — im pewniej ekas czuje się w teraźniejszości, tym odważniej wraca do przeżyć bolesnych, im ibiej czuje się „ukorzeniony”, tym chętniej szuka oparcia w obrazach beztroski.

icenery of Walden autiful, does not i oncem one who h lorę; yet this pond is to merit a partit

Tytuł filmu - Walden - jest zobowiązujący. Odsyła do autobiografii Henry’ego avida Thoreau, książki, która w latach sześćdziesiątych XX w. była bardzo po-ilarna wśród antykonformistycznych i antymieszczańskich środowisk w Ameryce, •iskie Mekasowi są idee Thoreau (i transcendentalistów, których pisarz był czo-<vym reprezentantem) łączenia życia i sztuki, szczególnego doceniania wartości, de kryje w sobie przyroda i bliski kontakt z naturą, dowartościowania spraw po-izednich, powrotu do utraconej niewinności, do uprzywilejowanego stanu dzieció-va. Istniała także inna przyczyna szczególnego zainteresowania w środowiskach órców niezależnych ideami transcendentalistów. Mimo że Thoreau słynął ze ^rojej mizantropii, oni sami tworzyli rozmaitego rodzaju kooperatystyczne utopijne kolonie, będące grupami alternatywnymi wobec rozwijającego się kapitalistycznego społeczeństwa, starając się pogodzie misję społeczną z indywidualizmem.

Walden Mekasa niewiele ma wspólnego z oddaloną od cywilizacji posiadłością Thoreau. Świat natury w jego filmach zawsze odsyła do wspomnień o Litwie. Odpowiednik jeziora Walden usytuowany został w przestrzeni wyobrażonej, którą przywracają mu wrażenia doświadczane, chwytane w przestrzeni miejskiej — w Central Parku czy miejscowościach podmiejskich - takie jak: zmiany pór roku, obserwacja trawy, kwiatów, śniegu, korzeni drzew. Walden Mekasa integruje w ten sposób jego dwa domy, przestrzeń miejską i przyrodę, miłość do Nowego Jorku i pamięć o Litwie, teraźniejszość i przeszłość, radość wrastania w miasto i smutek utraty. Podobnie jak Thoreau — który miejsce swojego pochodzenia uważał ża Centrum świata, mityczną Arkadię — Mekas tak pojmuje Siemieniszki. Tu znajduje się wzór pierwotnego ładu świata: rytm kosmiczny wyznacza rytm pracy ludzkiej, ziemia jest matką rodzicielką, przyrodę wyróżniają wyraziste obrazy pór roku, przestrzeń jest wyznaczona szczegółami, a czas przywrócony, odnosi się do wspomnień z dzieciństwa. Siemieniszki są osią, wokół której buduje się model rozumienia świata³⁵. Do tego miejsca — i studni, w której jest najlepsza woda na świecie — wróci w łatach siedemdziesiątych i zapisze swą podróż w Reminiscencjach...

Walden powstało w momencie, gdy Mekas zapuścił już korzenie w Ameryce. Film jest wyrazem entuzjazmu do nowej ziemi, stąd twórca unika prezentowania w nim zdarzeń bolesnych. Jedyne posępne kadry to te, gdy autor jest sam z myślami o domu oraz flashbacki (do czasu przygnębienia sprzed siedmiu lat) prezentujące protesty przeciwko wojnie, wówczas gdy dopiero rozpoczął się proces zrastania twórcy z Nowym Jorkiem. Wszystko, co wiąże się z wojną, jest dla Mekasa ciężkim przeżyciem, któremu z reguły towarzyszą czarne kadry. Podobne ciemne ujęcia pojawią się w Reminiscencjach... i Lost, Lost, Lost, w momentach, gdy twórca opowiada o najbardziej traumatycznym doświadczeniu — o rozpoczęciu tułaczki. Jeffrey K. Ruoff wskazując na analogię między losami artysty i jego twórczością, zauważył, że w tych chwilach „podobnie jak podróż Mekasa złamana zostaje struktura i tok filmu”³⁶.

„Czas odnaleziony"

Walden było świadectwem wrastania w świat Nowego Jorku przy równoczesnym unikaniu przywoływania z własnej historii momentów bolesnych. Późniejsze o kilka lat Reminiscencje z podróży na Litwę śmielej sięgają do przeszłości, do chwil