67132 skanuj0013

160 Magdalena Podsiadło

Proust (konstytuujący swoją tożsamość w odzyskanym przez pamięć Combray). Jonas Mekas wpisuje się w ów nurt integracyjny, realizując strategię zadomowienia zarówno w wymiarze prywatnym, publicznym, jak i artystycznym. Próbuje ugruntować swoją tożsamość w oparciu o świat zewnętrzny, dzięki odbudowanym związkom z miejscem utraconym (Reminiscencje z podróży na Litwę, 1971-72, z miejscem nowo nabytym (Walden), wspólnotą przyjacielską (Lost, Lost, Lost, Walden, Stoi na pustyni, licząc sekundy swojego życia), rodziną (Kiedy szedłem przed siebie...), a w końcu stara się zadomowić w wymiarze metafizycznym (Raj jeszcze nie utracony. Trzecie urodziny Oony, 1979). Próbą przywrócenia integralności własnego „ja” staje się narracja filmowa, snucie autobiograficznej opowieści, w której bohaterem i autorem jest ta sama osoba. „Nie uważam, że moje filmy opowiadają o innych, albo o tym, co widziałem; są o mnie samym, są rozmową z samym sobą”¹⁴ — powie w wywiadzie z jerómem Sansem.

Jonas Mekas podczas wizyty na Litwie

Mekas po przyjeździe do Ameryki w swoim dzienniku tak charakteryzuje stan zawieszenia, którego wówczas doświadczył, poczucia utraty związków ze światem: „Mam nadzieję pewnego dnia stać się bardziej rzeczywisty. Mam marzenie, aby idąc pewnego dnia, zrobić przynajmniej jeden krok na tej ziemi i powiedzieć: Ach teraz ją czuję naprawdę, idę naprawdę po ziemi, nie śnię”¹⁵. Szukając desperacko punktu oparcia w nowej rzeczywistości, początkowo wiąże się ze wspólnotą litewskich emigrantów w Williamsburgu i wkrótce zostaje jej kronikarzem: filmuje śluby, święta rodzinne, dyskusje i spotkania wysiedleńców. Stopniowo jednak staje się obcym wśród swoich, dostrzegając, że pozbawiona swoich korzeni, zwrócona ku przeszłości społeczność wiruje w chocholim tańcu. Zainteresowanie sztuką filmową zaprowadzi go wkrótce ku innej wspólnocie - grupie niezależnych filmowców. Odtąd Mekas zaczyna tworzyć kronikę środowiska undergroundu, podejmując rów-

Jonas Mekas — „przybysz trwale przemieszczony” I g |

nocześnie rozmaite inicjatywy, których celem stało się budowanie wspólnoty artystycznej. Jednocześnie realizuje strategię zadomowienia wśród niezależnych twórców i krok po kroku zostaje głównym fundatorem tej społeczności, zapracowując sobie na miano akuszera kina niezależnego.

Kontynuując zainteresowania jeszcze z czasów obozowych, Mekas w styczniu 1955 roku powoła czasopismo „Film Culture”, w którym następnie będzie sprawował funkcję redaktora naczelnego. Wkrótce wydawnictwo otrzyma podtytuł „America^ Independent Motion Picture Magazine”. Mimo że początkowo pismo skłania się ku kinu europejskiemu, poświęca również uwagę filmowi amerykańskiemu (pojawiają się tu m.in. prace Andrew Sarrisa na temat kina amerykańskiego i polityki autorskiej) . Zainteresowanie to nie obejmuje jednak produkcji niezależnych, có więcej jeden z wczesnych numerów zawiera bezpośredni atak na kino awangardowe. Wkrótce jednak pismo stanie się głosem kina niezależnego, a sam Mekas, początkowo mu nieprzychylny, niebawem zostanie jego największym orędownikiem, nazywając swoje wcześniejsze wystąpienia wypowiedziami „świętego Augustyna przed konwersją”.

Od 1958 roku Mekas prowadzi także własną kolumnę filmowa pt. Mooie Journal w „Village Voice”, gdzie w bardzo osobistym stylu toczy bezustanną walkę o lepsze zrozumienie awangardy. Poświęca szczególną uwagę filmom, które zostały odrzucone zarówno przez widzów, jak i krytyków. Kontynuując starania Mai Dereń, w 1960 roku pomaga zorganizować tzw. Grupę (New Americans Cinema Group) - zrzeszającą reżyserów, aktorów, producentów i dystrybutorów zainteresowanych produkcją filmów niezależnych. 18 stycznia 1962 nieformalne stowarzyszenie przekształca się w Spółdzielnię Twórców Filmowych (The Film-Makers’ Cooperative), która pomaga w dystrybucji filmów niezależnych oraz ułatwia dostęp do obrazów gromadzonych odtąd w jednym miejscu. Decydujący głos przy selekcji należy do reżyserów, co pozwala na prezentowanie bardzo szerokiej gamy filmów. Oprócz tego Mekas powołuje Filmotekę Twórców Filmowych (Film-Makers Ci-nematheque), która staje się miejscem organizacji projekcji filmów niezależnych. Pełna poświęcenia promocja kina niezależnego powoduje, że Mekas w 1964 zostaje aresztowany, oskarżony i skazany na 2 miesiące w zawieszeniu za prezentowanie obscenicznych filmów: Jacka Smitha Flaming Creatures (1963) i Jeana Geneta Un Chant d’amour (1950). Jedną z późniejszych inicjatyw, dzieloną i ufundowaną razem z P.A. Sitneyem, stała się Antologia Archiwów Filmowych (Anthology Film Archives) - muzeum gromadzące zabytki sztuki filmowej (Mekas wkłada ogromny wysiłek w ratowanie filmów, których pozbywały się laboratoria filmowe).