str 032 033 (2)

14. PRZYWILEJ, PRAWO, OBOWIĄZEK

Artykuł 78. Konstytucji PRL głosi: „1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela.

2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.” Stwierdzenia te są tak oczywiste, iż trudno uwierzyć, że w przeszłości mogło być inaczej. A jednak przez długie stulecia służba w wojsku nie dotyczyła przeważającej części społeczeństwa. Dla tych zaś, którzy w wojsku służyli, obrona ojczyzny była bądź zaszczytnym i opłacalnym przywilejem, bądź zaledwie prawem, a bardzo często uciążliwym i wcale nie zaszczytnym obowiązkiem. Ten stan rzeczy ilustrują między innymi dawne przepisy prawne. Spróbuj określić, z jakich aktów normatywnych pochodzą zacytowane postanowienia (dla ułatwienia odpowiedzi podajemy rok wydania tych aktów). Czy oznaczały one postęp w kierunku upowszechnienia i uobywatelnienia służby wojskowej?

1.    „Ogłaszamy także i postanawiamy, że baronowie i szlachta ziem naszych są zobowiązani służyć zbrojnie nam i naszym sukcesorom w Królestwie Polskim, jak najlepiej potrafią.” (1346)

2.    „Dziedzic posiadając w swoich dobrach nieużytecznego lub nieposłusznego sołtysa, może to swoje sołectwo odebrać i wykupić.” (1423)

3.    „Przyrzekamy również, że żadnych nowych praw nie będziemy wydawać ani też nie będziemy powoływać szlachty na wojnę bez uprzedniej zgody sejmików ziemskich.” (1454)

4.    „Ustanawiamy, że mieszczanie i plebejusze, gdziekolwiek będący, nie mogą nabywać, dzierżawić, posiadać ani sposobem wieczystym, ani warunkowym żad-

nych osad, wsi, folwarków i w ogóle żadnych dóbr na prawie ziemskim, a to dlatego, że na wojnach i przeglądach oddziałów nie zajmują miejsca wśród szlachty.” (1496)

5.    „Opatrując to, abyśmy w Koronie i państwach naszych dostatek pieszych ludzi dla potrzeb wojennych mieli, uchwałą sejmu tego piesze tak z miast, miasteczek, jako i wsi naszych królewskich jakichkolwiek, wedle dusznej liczby łanów, żeby to było bez ciężkości wielkiej, wyprawiać rozkażemy.” (1578)

6.    „Chcąc jako najdoskonalej opatrzyć bezpieczeństwo państw naszych, za zgodą wszystkich stanów postanawiamy, aby wszyscy tej Rzeczypospolitej obywatele, jakiegokolwiek bądź stanu i kondycji [...] także i dóbr naszych dożywotni posesorowie, bez uciążenia poddanych naszych, piechotę łanową według kwitów poborowych, z piętnastu włók albo łanów [-.] aby jednego pieszego do wojny sposobnego, z muszkietem lontowym, z szablą i z siekierką, prochu, kul, lontów, żywności na pół roka, z wozem, według informacji na sejmiki od nas danej, każdy swemu dawszy w barwie takiej, jako na sejmikach relacyjnych sobie namówią, wyprawowali.” (1655)

7. „Chcąc zachęcić chłopów naszych do służby wojskowej, nadajemy wolność wiecznymi czasy każdemu żołnierzowi, który by za zezwoleniem na piśmie dziedzica wysłużył lat dwanaście albo dwie kapitulacje sześcioletnie, a w ciągu tychże dwunastu lat ani dezercji, ani występku kryminalnego żadnego nie popełnił.” (1789)

8. „Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści i dla przestrzegania całości swojej. Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych.” (1791)

33

S soo zagadek o dawnym wojsku