IMGP1570

dziach niektórych Francuzów¹ daje się sprowadzić do stwierdzenia, że tak zwani les Mcilgres-nous to „jedynie tłumaczenie się Alzatczyków z ich skrywanych proniemieckich sympatii".

Z takiej perspektywy, proces ponownego przyłączania Alzacji do Francji, po 1944 r._t może przypominać rodzaj „kulturowego podboju". Toteż tożsamość Alzatczyków w latach 1918-1940 kształtowała się w rytm unifikacji i została naznaczona głosem francuskiej propagandy, której konsekwencje przetrwały, stając się argumentem w dyskursie o regionalnej odrębności.

3.2. Exodns

Wydarzenie to dotyczyło ludności uznającej się za Niemców i miało miejsce po wprowadzeniu kart identyfikacji narodowościowej - wtedy to liczebny i narodowościowy obraz Alzacji uległ zmianie. W1918 r., w Alzacji mieszkało około 120 tys. Niemców, głównie w miastach, co stanowiło 10% całej populacji regionu. W rezultacie wspomnianej akcji, około 60 tys. Niemców opuściło Alzację. Pozostali jedynie ci, którzy wykazali, iż są spokrewnieni z Alzatczykami lub pozostają w związku małżeńskim z Alzatczykiem lub Alzatką. Dla francuskiego rządu, tradycyjnie prowadzącego centralistyczną politykę, ludność niemiecka mogła stać się filarem rozniecania ognia regionalizmu, co z kolei wprost mierzyłoby w utrzymanie republikańskich ideałów Francji.

3.3. „Zamiast przywilejów - segregacja”

Wprowadzenie kart identyfikacyjnych, czyli podział społeczności regionu (także Lotaryngii) na kategorie według pochodzenia - narodowej przynależności, dobrze obrazuje podejście Francuzów do — ironicznie rzec można - „utraconej i drogiej francuskiej prowincji". W literaturze zawierającej informacje o tym wydarzeniu, francuscy autorzy używają terminów; ascendence, origine. Pierwszy z nich oznacza zarówno „linię wstępującą", ród, pokolenie, jak i przodków, pochodzenie w linii matki i/lub ojca. Drugi należałoby przetłumaczyć jako „pochodzenieMając na uwadze dyskusję dotyczącą znaczenia pojęć „pokrewieństwo” i „pocho-

dzenie"^{2 3 4}, w przypadku Alzacji istotne jest zastosowanie przez francuskie władze zasady ius sanguinis jako istotniejszej przy* określaniu przynależności do narodu francuskiego. Tak więc, zgodnie z zarządzeniem rozesłanym do wszystkich miast, komun, wsi francuskich, za podstawę przyjmując zasadę, że naród⁵ to wspólnota krwi z przodkami, urzędnicy mieli utworzyć specjalne listy klasyfikujące mieszkańców regionu kolejno w czterech kategoriach⁶: JT - została przeznaczona dla Alzatczyków, któiych rodzice, dziadkowie byli Francuzami przed 1870 r., w JB" znaleźli się wszyscy pochodzący z rodzin obcokrajowców, lecz żyjących w krajach nie wrogich Francji, do „C" przypisano ludzi z rodzin żyjących w alianckich państwach lub neutralnych względem Francji, zaś do JD" zaliczono wywodzących się z niemieckich rodzin lub z rodzin żyjących w krajach zaprzyjaźnionych z Niemcami.

Jaki był sens wprowadzenia kategorii związanych z przynależnością narodową? Z politycznego punktu widzenia zabieg ten pozwolił francuskiemu rządowi szybciej uporać się z „problemem" niemieckiej mniejszości we Francji (w Alzacji). Ius sanguinis jako podstawa określenia narodowej przynależności stanowiła bardzo wąską kategorię⁷ i jej wdrożenie w życie pomogło w 1918 r. na nowo sprecyzować francuską tożsamość. Przedłożenie kategorii pochodzenia jako cechy, która przede wszystkim miała świadczyć o odrębności i istnieniu wspólnoty (francuski naród), można uznać za przejaw etnocentryzmu - zjawiska potraktowanego przez C. Levi-Straussa za uniwersalne - służącego samoochronie kultury i kreatywności. Wprowadzenie takiej „segregacji" określającej jednostkę przede wszystkim w kategoriach narodowościowych, w głęboki sposób

145

1

Chodzi tu o moich rozmówców.

2

Zob.: D. Penkala-Gawęcka, hasło: „pokrewieństwo”, [w:] Słownik etnologiczny. Termi

3

ny ogólne, pod red. Z. Staszczak, Warszawa - Poznań 1987; S. Szynldewicz, Pokrewieństwo.

4

Studium etnologiczne. Warszawa 1992.

5

   Nadmienię, iż we Francji republikański asymilaęjonizm polegał na stosowaniu także wobec imigrantów dwóch kategorii: wspomnianej oraz ius sołis czyli „prawa do ziemi”. Począwszy od 1889 roku, w tym państwie uznaje się zasadę precyzującą sens pojęcia „narodowość francuska”, zawartą w Kodeksie francuskim. Za Francuza narodowości francuskiej uważa się potomka z ojca Francuza, a w przypadku dziecka z nieprawego łoża - potomka z matki Francuzki. Podział na kategorie zastosowany w Alzacji nawiązywał do tej zasady.

6

   Kategoryzacja wiązała się także z możliwością poruszania się w regionie. Jedynie obywatele kategorii „A” mogli podróżować po całym kraju, należący do kategorii „B" i „C" zostali zobowiązani do poruszania się wyłącznie w obrębie miejsca zamieszkania, ludzie posiadający kategorię „D" musieli pozostać w miejscu zamieszkania bez możliwości poruszania się w jego obrębie.

7

   Zob. V. Stolcke, Europę: nouuelles frontieres, nouvelles rhetońąues de /*młuskm, (w:] D. Fabre, L'Europe entre cultures... op. rit, s. 227-255.