Untitled 4 (23)

HORYZONT KOMUNIKACYJNY. PRÓBA DIAGNOZY

kacyjny - powszechna alfabetyzacja, wspólny kanon tradycji, lektur, wartości, symboli. Oczywistym warunkiem komunikacyjnej wspólnoty jest minimum przygotowania do uczestnictwa w kulturze, pewien poziom kompetencji w zakresie podstawowych praktyk komunikacyjnych, „umasowie-nie" umiejętności potrzebnych do udziału w informowaniu i porozumiewaniu się. najogólniej mówiąc, niezbędne są porównywalne sytuacje ekonomiczne i społeczne ludzi oraz porównywalne przygotowanie ich do udziału we wspólnocie komunikacyjnej.

Konieczna jest oczywiście odpowiednia infrastruktura techniczna i organizacyjna zapewniająca wystarczające oraz dogodne warunki informowania i porozumiewania się społecznego. Pierwszym takim etapem, wstępnym czy przygotowawczym, byta wielkonakładowa prasa i inne druki masowe, także połączone z obrazem, jak np. komiksy, plakaty, pocztówki oraz fotografie. Występnie rozpowszechniła się i zajęta ważne miejsce ruchoma fotografia, a wraz z nią kroniki filmowe, filmy dokumentalne, filmy fabularne. Przywołane sposoby społecznego komunikowania na ogól realizowane byty poza prywatną przestrzenią mieszkalną i tylko część z nich mogła spełnić się w warunkach domowych.

Kolejny, zasadniczo nowy etap porozumiewania się w skali społecznej tworzyły środki masowego przekazu: stacje radiowe oraz telewizyjne nadające z nielicznych centrów te same bądź zbliżone informacje do wielu prywatnych mieszkań w kraju, zatem do pojedynczych odbiorców rozsianych na pewnym obszarze. Ten scentralizowany charakter infrastruktury komunikacyjnej stal się źródłem poważnych i uzasadnionych obaw o jednostronny kierunek przepływu informacji - od centralnego nadawcy do masowych odbiorców. Obawiano się przede wszystkim pokus łatwego sterowania opiniami społecznymi. Gwałtowny rozwój owej infrastruktury' sprzyjał wizji wszechwładnej instancji nadawczej z jednej strony oraz poddanej manipulacji masy odbiorców - z drugiej, niespotykana dotąd ilość odbiorców zagrażała - zdaniem krytyków - jakości procesów komunikowania. Przedmiotem krytyki stal się głównie ów nowy uczestnik kultury, słabo obyty z tradycją, w tym zwłaszcza ze sztuką, niezbyt dobrze przygotowany do partycypacji w kulturze tradycyjnej, który teraz współtworzy! wielką wspólnotę komunikacyjną. Dla przykładu: chętnie chodził do kina, choć ukończy! zaledwie kilka klas szkoły powszechnej. Znalazło się natychmiast wielu krytyków takiego masowego społeczeństwa, w którym zacierała się część wyznaczników hierarchicznej struktury' społecznej, powodując m.in. dewaluację aspiracji do uczestnictwa w tak zwanej kulturze wyższej. Krytyczny wizerunek nowych uczestników komunikacji zakłada! nie tylko ich brak orientacji w tradycji kulturalnej, ale także obniżony poziom kompetencji komunikacyjnych, zatem bierne, bezkrytyczne przyjmowanie homogenicznych treści i form, bezbronność wobec przemycanych komunikatów perswazyjnych, zgodę na ukryte bądź jawne scenariusze zachowań. W ten krytyczny wizerunek nowych uczestników komunikacji wpisany był pewnik o ich niezdolności do samodzielnego myślenia, do zindywidualizowanych operacji znaczeniowych, wyłamujących się spod dyktatu dysponenta-nadawcy. Koncepcje tak zwanej kultury masowej zauważyły niebezpieczeństwo wprowadzenia centralistycznych instytucji do organizacji życia gospodarczego i społecznego, dostrzegły wielostopniową instytucjonalizację uczestnictwa w kulturze współczesnej, wejście na komunikacyjną scenę nowych mas odbiorczych, zagrożenie uznanych wartości i wzorów, homogenizację serwowanych przekazów, ujednolicanie poglądów i postaw, groźbę daleko posuniętej ingerencji dysponentów i sterników w życie jednostek i grup. nie zauważyły jednak, że bezkrytyczne przyjmowanie ofert komunikacyjnych grozi nie tylko nowym, źle przygotowanym uczestnikom kultury, ale każdemu, kto poddany zostaje manipulacji w systemie niedemokratycznym, i że do sprzeciwu wobec takich działań na ogól nie wystarczają same tylko kompetencje komunikacyjne. Mie doceniły postępującej złożoności i komplikacji samego systemu komunikowania, nowych praktyk komunikacyjnych, do udziału w' których nikt nie jest odpowiednio przygotowany, nie zauwsżyly również, że rozwój komunikacji sprzężony jest z rozwojem społecznym i cywilizacyjnym i że scena komunikacyjna nie jest chwilowo gorszą jakościowo „sztuką", ale różnym od sztuki, odrębnym zespołem zjawisk kulturowych, który - tylko z pozoru paradoksalnie - niesie potężny potencjał emancypacyjny. Przeoczyły także fakt, że wszystkie te przekształcenia będą trwale rzutowały na miejsce i rolę sztuki w całości kultury oraz na jej własne przemiany.

Oczywiście komunikowanie się w skali całego społeczeństwa zdarzało się także wówczas, kiedy nie bylojeszcze rozbudowanej nowoczesnej infrastruktury komunikacyjnej, w warunkach znacznego zróżnicowania sytuacji ekonomicznej i społecznej oraz kompetencji Komunikacyjnych jego członków. Tak bywało np. wtedy, kiedy chodziło o doniosłe, podobnie odczuwane przez znaczną część lub większość problemy natury narodowej bądź państwowej, o przeżywane wspólnie kwestie wiary i religii. Były to niewątpliwie sytuacje wyjątkowe.

U progu XXI we zupełnie nowy etap w komunikacji społecznej otwierają najnowsze media: wideo oraz komputer. Wideo zmienia reguły obcowania z przekazami audiowizułfhymi. Kończy epokę przemykających przez ekrany tekstów, pozwala je zatrzymać do własnej, indywidualnej lektury. Magnetowid utrwala na życzenie odbiorcy wybraną audycję nadaną przez telewizję, którą użytkownik może dowolnie dysponować. Dzięki nowej technice powstała ogromna wideoteka złożona przede wszystkim z filmów fabularnych oraz z materiałów dokumentujących najrozmaitsze zdarzenia (w tym z kręgu sztuki); można posługiwać się nią tak, jak wykorzystywane są zbiory biblioteczne. Wpłynie to, jak przypuszczam, na przekształcenia praktyk audiowizualnych, na wyobrażane i faktyczne możliwości audiowizualnych wypowiedzi, na zmianę postaw wobec audiowizualności. Zwłaszcza że lekkie, łatwe w obsłudze kamery wideo stają się coraz bardziej dostępne dla szerszej publiczności, a skutecznie