IMG 1411271633

.i psycnoiogicznycn 97

i przeświadczenie o kontrolowaniu niekontrolowalnej rzeczywistości. Innym I przejawem jest przecenianie prawdopodobieństwa własnej wygranej w grach I losowych (Cohen, 1977). Iluzja kontroli stwarza poczucie przewidywalności I zdarzeń i ludzkich działań, co oprócz podwyższenia poczucia wartości stanowi I motywacyjne źródło „błędów” atrybucji.

42. Iluzja wolności (inaczej iluzoryczna wolność; Harvey, Smith, 1977) to defor-j macja spostrzegania wzmagająca poczucie, że własne działania stanowią wynik \ świadomego wyboru, podczas gdy w rzeczywistości są one w znacznym stop-i niu zdeterminowane przez presję społeczną lub przez przypadek. Na przykład ubodzy rodzice skłaniają swoją córkę do poślubienia bogatego, a nie biednego adoratora; córka ulega namowom i przekonuje,sama siebie, że ostatecznie to ona sama dokonała wyboru.

H43. Inklinacja pozytywna (poSitivity bias; Czapiński, 1994; Peeters, 1971; Weinstein, 1980), znana też jako efekt łagodności (leniency effect, Bruner, Tagiuri, 1954), jest skłonnością do przypisywania raczej pozytywnych niż* negatywnych pojedynczych cech innym ludziom (tak zwany efekt Pollyanny; unyślimy: „on ma typową urodę, niczym niezwykłym się nie wyróżnia, ale nie jest-odrażający” częściej niż: „jaki odrażający typ, brzydki jużną,pierwszy rzut oka”). Inklinacja ta obejmuje także skłonność do tworzenia raczej pozytywnych, niż negatywnych ocen globalnych innych ludzi (tak zwany efekt Panglossa; „uważam# że on jest : .i>raczej mądry i dobry, mimo że czasem bywa rubaszny i/obcesowy")- *:

I „My wszyscy dlatego lubimy myśleć tak dobrze o innych, że obawiamy się

I o siebie. Podstawą optymizmu Jest własna obawa. Uważamy się za szła-.

K chętnych, przyznając sąsiadom naszym cnoty, które mogłyby nam przynieść

\ korzyść” ' •

[ O,: Wilde, Portret Doriana Graya, tłum, M. Eeldmanowa,

(Kraków2002, Wydawnictwo Zielona Sowa, <s. 60). > ;

44.    Hedonistyczne znaczenie zachowania innych ludzi (koncepcja Jonesa i Davisa, 1965; hedonistic bias). Wiąże się z nią kolejmgbłąd w spostrzeganiu i,ocenach, polegający na pozytywnym ocenianiu tych o£ó.b;i które mówią o oceniającym dobrze, i negatywnym ocenianiu tych, którzy mówią o nim źle; łączy się także z ekstremalnością ocen i efektami halo.*. .

45.    Odchylenia od racjonalności wynikające ze skłonności człowieka do zachowania równowagi w otaczającym świecie {confirmation bias; Heider, 1958). Dążenie to wyraża się między innymi próbą utrzymania zgodności między informacjami zakodowanymi a percypowanymi i polega na modyfikowaniu