IMG059 (3)

76 jńzef Tischner

Święte budzi w człowieku poczucie nabożeństwa. Świętość “ jest źródłem ręligii.

Ludzie tęsknią do spotkania ze świętością: z Bogiem, -ze świętym człowiekiem. Zarazem jednak zamykają się " przed nią. Ta tęsknota i to zamknięcie odbija się na ca* "J łym ich życiu etycznym. Niepewność świętości sprawia, że -. niepewną staje się dla nich cała etyka, ^dyr.zanika ;w. \ człowieku wrażliwość na to, co święte, zamyka się w nim również przestrzeń wspaniałomyślności. Świętość jest bo- ? wiem dla człowieka wzorem — wzorem jego wspaniało- | myślności. W ten sposób wiara w Boga spoczywa u pod- 'j staw etyki. Ale Bóg nie jest tutaj ani sędzią, ani sankcją etyczną. Bóg jest Tvm. z Kogo człowiek czerpie miarę i swej wspaniałomyślności. Bóg, który pozwala. dv słońce—* wschodziło zarówno nad dobrymi jak złymi, jest dla człowieka zarazem Tym, który go uczy, co to znaczy „pozwolić być’’ drugiemu i co to znaczy „nie złamać trzciny nadłamanej”.

ZNAKI WYŻSZOŚCI

Tak więc wyróżniliśmy wyżej cztery rodzaje wartości i ukazaliśmy zarazem miejsce, jakie zajmują one w hierarchii wartości. Wyłania się pytanie: jakie znaki szczególne decydują o tym, że daną wartość musimy umiejscowić na tym, a nie na innym szczeblu drabiny aksjologicznej?

Na najwyższym szczeblu drabiny wartości znalazły się wartości hedonistyczne: przyjemność-nieprzyjemność, wy-goda-niewygoda. “Człowiek dąży do przyjemności i unika nieprzyjemności, przyjemność jest dla niego wartością pozytywną, a nieprzyjemność wartością negatywną. Mimo to człowiek poddaje swe dążenia do przyjemności — i to bez specjalnego namysłu — pewnym normom, dla których podstawą są wartości wyższego rzędu. Wartości te nie zawsze są dla człowieka całkiem jasne i normy nie są zwykle dostatecznie sprecyzowane, niemniej intuicja podstawowa, że poddanie takie jest konieczne i dobre, nie budzi żadnych wątpliwości. Wątpliwości pojawiają się dopiero w przypadku czegoś przeciwnego. Kto w dążeniu do przy-

jemności naraża na szwank swoje zdrowie, poaląpwj* przewrotnie. Natomiast kto godzi się na ból, aby iato wać swe życie, ten decyduje zgodnie z obiektywnym po* rządkiem wartości. Takie jest najbardziej elementarne wyczucie aksjologiczne u ludzi. Jest ono tak oczywiste ze nikt nie domaga się dowodów. W sytuacji, w której trzeba działać (a nie dysputować), wiadomo jak postąpić

Gdyby jednak ktoś chciał jakichś „usprawiedliwień lub „znaków”, mógłby usłyszeć w odpowiedzi wartości hedonistyczne trwają krótko, prędko przemijają, dziś aą, jutro idą w niepamięć, są całe we (władaniu czasu Zdrowie to wartość trwalsza, ważna na całe życie. Cóz człowiekowi po chwilowej przyjemności, jeśli na całe zyoe pozostanie kaleką? Ponadto wartości hedonistyczne są jakieś .,powierzchowne”, nie sprawiają radości całemu człowiekowi, są rozproszone „na powierzchni" ludzkiej osobowości. Cóż że człowiekowi „przyjemnie", jeśli wie, ze gnębi go utajona choroba? Wartości witalne są „głębsze", bardziej „wszechstronne", obejmują całego człowieka Mówimy często: wartości hedonistyczne mogą nam przynieść przyjemność, wartości witalne mogą nam przynieść „zadowolenie". Lepiej być „zadowolonym z czegoś" niż przeżywać chwilową przyjemność.

Tak więc wartości witalne znalazły się na wyższym szczeblu drabiny wartości. Jako takie porządkują one sposób i zakres korzystania z wartości hedonistycznych. Czy one także wymagają jakiegoś uporządkowania? Jakie wartości porządkują sposób i zakres korzystania z życia? Czy życie ludzkie winno służyć innym wartościom, czy raczej wszyslkie^inne wartości winny służyć podtrzymaniu ży-cia?(2ycię/iest bez wątpienia Cjy a r u n k i e n£> bez którego człowiek nie może zrealizować żadnej innej wartości. Więc może obrona życia winna iść przed obroną wszelkich innych wartości?

Istnieją w człowieku szczególne doświadczenia, w których raz po raz w sposób subtelny, ale nie znoszący sprzeciwu, dochodzi do głosu niższość wartości witalnych, a wyższość wartości duchowych. Doświadczenia te nazywamy „pragnieniem sensu". Pragnienie to świadczy o jakimś niedosycie, który gnębi człowieka. Słowo „sens" wskazuje na potrzebę szczególnego zorientowania życia w kierunku czegoś, co jest „większe niż życie", co — chciałoby się rzec —