IMGE63

242 Jó2ef Styk

kach przy okazjach targowych, załatwiania spraw urzędowych, sprawunków itp. Również one intensyfikowały poczucie więzi lokalnych. Z czasem te płaszczyzny obserwacji poszerzyły się o instytucje, coraz szerzej wchodzące w wiejski krajobraz społeczny.

Sferę prywatności życia ograniczały również wzajemne odwiedziny, zwyczajowo przyjęte w dni zwykłe i odświętne (bardziej oficjalne), randki, „pierzaczki", „prządki", doroczne zwyczaje o charakterze religijnym itp. Publicznie rozstrząsano rodzinne i sąsiedzkie sprawy konfliktowe, m. in. o charakterze gospodarczym, trzymając stronę jednych lub drugich, wzajemnie się popierano lub „wodzono za łby” do procesów sądowych włącznie.

Jawny i nieanonitnowy tryb życia jednostek i rodzin miał zatem swoje podstawy ekologiczne, zawodowe i społeczno-kulturowe. W formacji jednostki akcent padał nie na jej cechy indywidualne, możliwości i aspiracje, a nawet na interesy, lecz na wymiar wspólnotowy. Pożądane były te cechy, które ułatwiały życie w społeczności lokalnej i umożliwiały stanie się jej pełnowartościowym członkiem.

Ważną rolę w procesie wychowania stanowiło pastwisko. Pasienie bydła obejmowało młodzież z całej wsi. Z jednej strony polegało ono na pełnieniu funkcji w gospodarstwie rodzinnym, z drugiej natomiast - wytwarzało więzi koleżeńskie i poczucie wspólnoty losu. Na pastwisku tworzyła się swoista społeczność dziecięca i swojego rodzaju organizacja. Młodzież wrastała do społeczności wiejskiej, do jej rytmu życia i pracy. Pasienie, podobnie jak niemal wszystkie prace rolnicze, miało na celu podtrzymanie życia.

W miarę załamywania się zamkniętej organizacji społecznej, wpływy zewnętrzne doszły również na pastwisko. Stały się obecne w procesie wychowania, wytwarzając postawy buntu wśród młodzieży. Zaczęła ona mianowicie postrzegać wartości społeczne nie należące do chłopskiego świata kultury. Były one związane przede wszystkim z kształceniem, które umożliwiało dostęp do kultury pisanej, i z życiem społeczno-organizacyjnym. To naruszało ścisłe dotychczas więzi młodzieży z doro-sqiai, wyrastające ze wspólnego systemu wartości opartego na ziemi. Dorastająca miodzież należała bowiem do gospodarstwa rolnego, a teraz jej aspiracje przybierały inny kierunek.

Postrzeganie przez młodzież wartości niechłopskich dało początek długofalowemu procesowi indywidualizacji. W okresie międzywojennym lokalna socjocentryczna orientacja osobowości zaczęła być zastępowana osobowością zindywidualizowaną

0    posuwach prorodzinnych. Nastąpiło wyraźne przesunięcie akcentu na osobowość

1    jednostkę. Zjawisko to było wynikiem otwartych możliwości życiowych i Zawo

je powszechnej tendencji do rozszerzania sfery prywatności. Na płaszczyźnie ndzawej dokonuje się „zamykanie" nie tylko na świat „zewnętrzny” w znaczeniu •ndycyjnym. ale również w stosunku do własnej społeczności lokalnej. LokalnośĆ zaczyna być zbieżna | ..rodzinnością”, akcent pada jednak na jednostkę. Wieś prze-dla jednostki grupą odniesienia normatywnego i przeważającym źródłem

TOMASZ NAWROCKI

Funkcjonowanie grup odniesienia w społeczności lokalnej¹

[...] W pracy tej zostanie zastosowana koncepcja grup odniesienia do analizy społeczności lokalnej. Sądzimy, że takie ujęcie kwestii społeczności lokalnej pozwoli na spojrzenie w nowym świetle na badane zagadnienie.

Pytanie, na które ma odpowiedzieć praca, brzmi następująco: Jak grupy odniesienia funkcjonują w społeczności lokalnej, jak same są warunkowane przez jej strukturę i system kulturowy oraz jakie przeobrażenia zachodzą pod wpływem procesu modernizacji społeczności lokalnej?¹ Podstawowym celem pracy jest skonstruowanie pewnego modelu hipotetycznego, przedstawiającego niektóre aspekty funkcjonowania grup odniesienia w społeczności lokalnej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w ich funkcjonowaniu pod wpływem procesów modernizacji. Model ten ma stanowić punkt wyjścia do dalszych badań zarówno teoretycznych, jak i empirycznych. [...]

W naszej pracy, w celu wyróżnienia społeczności lokalnej, posłużymy się koncepcją Paltem Variables (zmiennych modelowych) T. Parsonsa. Badacz ten. analizując działania jednostek, posłużył się układem pięciu zmiennych, przedstawionycb za pomocą pewnych alternatyw, dylematów, z którymi styka się działająca jednostka. Zmienne te zostały wykorzystane zarówno do tworzenia typologii społeczeństw, jak i do tworzenia teorii modernizacji (Bert F. Hoselitz. Fred Rigss. Samuel N. Ein-senstadt)².

Wyróżnione zostały następujące zmienne służące do charakteryzowania działań jednostki:

I.    The gratification-discipline dilemma: affectivity vs. neutralny

II.    The private vs. collectivity interest dilemma: self-orientation vs. coilectivity orientation.

III.    The choices between types of value-orientation standard: uniwisatism H particularism.

1

Społeczności lokalne, red. J. Wódz. Uniwersytet Śląski. Katowice 1986. S 66-77.