IMGW09 99

same określenia słowne’ (Z. 477) narzucają swoistą problematykę Dostrzeżenie intensywności cjawiak językowych. (ikfnvnq funkcji zjatvi.sk składniowo- leksykalnych w prozie narracyjnej było nic tylko przenikliwą obserwacją ważnych elementów nowych utworów powieściowych—- ujawniało prze - dc wszystkim świadomość językową aumego Schulzu.

W płaszczyźnie form podawczych narracji analizowana jut opozycja między narracją przezroczystą a przedmiotową ujawnia się też juko przeciwieństwo .sposobu" i .tematu" opowiadania Schulz bowiem jednoznacznie odróżnia to dwie fundamentalne kategorie przekazu narracyjnego pisząc o Niecierpliwych, zo .powieść ta jest odkrywcza i rewelacyjna nie tyle w zakresie treści, ile w zakresie zastosowanych w niej chwytów metodycznych" (Z, 502-503). .Wydaje mi się — dodaje — że to nowatorstwo i ten rewizjonizm w zakresie |...| podstawowych kategoryj opowiadania jest czynem artystycznym nie mniej istotnym [...] niż bardziej leżąca na powierzchni wynalazczość w zakresie tematycznym" (Z. 503). W książce Nałkowskiej dostrzeże też autor Sklepów cynamonowych próbę rozluźnienia .podstawowych kategoryj narracji i usiłowanie przekroczenia ich (...I" (Z. 509). Pod względem samoświadomości teoretycznej wyprzedza tu Schulz zdecydowanie większość krytyków dwudziestolecia — nie mówiąc o recenzentach jego własnych powieści. Rozrzucone po ..zapiskach' spostrzeżenia, a przede wszystkim niezwykle bogactwo terminologii teoretyczne), pozwalające swobodnie analizować najbardziej skomplikowane chwyty narracyjne nowej polskiej i europejskiej powieści, czynią krytykę Schulza fenomenem na miarę jego własnej prozy

Tak jak niegdyś awangardziści w nowym języku poetyckim dostrzegali podstawowe źródło zmiany nastawień czytelniczych, tak też Schulz z nowym typem narracji wiąże fakt przebudowywania doznań odbiorcy. Gdy awangardziści i symboliści mówili o autonomii poetyckiego wysłowienia, to Schulz podkreśla .autonomiczne prawu nnrrncji" (Z, 503). Jego system teoretyczny — inaczej niż przywoływane jego konteksty— okazuje się nieustanną nobilitacją powieści.

Specyfika istnienia słowa w tkance narracyjnej, wyodrębnienie przedmiotowego i podmiotowego aspektu opowiadania są elementarnymi wyznacznikami jogo koncepcji prozy. Szczo-

gólne miejsce, co oczywiste przypada w systemie Schulza takiej technice opowiadania, która oddala się od konwencji .przedmiotowego' przekazywania znaczeń w powieści. Tej sprawie poświęca Schulz u zapiskach najwięcej miejsca Tu także—o czym pisałem — znajduje się drugi, bo ponadzdanio-wy, wymiar funkcjonowania Schulzowskiej metafory. Odzywa ona w kategorii „wieloznaczności" globalnego sensu utworu, skorelowanej z .wielowątkowością” w płaszczyźnie kompozycji. W strukturze kompozycji powieści wskazuje bowiem Schulz na obecność elementów rozwijających się obok siebie już to niezależnie, juz to we wzajemnym powiązaniu Tą podstawową molekułą kompozycyjną, której funkcjonowanie w powieści opisuje Schulz w .zapiskach’ i od której zaczyna swoje analizy, jest „wątek" lub „motyw’

Obecność w powieści wielu „wątków-motywów”, a zarazem ich specyficzne opracowanie narracyjne jest powodem wielokrotnych zachwytów Schulzojiw płaszczyźnie narracji „wątkowi” odpowiada kategoria .muzyczności”, za pomocą której Schuli oznacia autorski : "Ob opracowania .wątków'-'⁰ Jak się zdaje, kategorii tej Schulz przypisywał wyjątkowe znaczenie, a zarazem uważał ją za najdoskonalszy wyznacznik doskonałej powieści .Muzyczność’ bowiem jest w systemie Schulza synonimem poetyckości. Powieściowe „transpozycje muzyki” to według Schulza .szczyty najczystszej liryki; sam ekstrakt poezji" (Z, 456) .Muzyczność' zatem to .poetyckość" zrealizowana w prozie Kategoria ta oznacza w systemie Schulza specyficzne, ponad rodzajowe zorganizowanie elementów utworu literackiego ttu: narracyjnego), ale nie przypomina najbardziej znanego, „symbolicznego” rozumienia tego terminu¹¹ .Muzyczność” nie dotyczy tu bowiem relacji słowo — dźwięk, lecz zasad uporządkowania wyższych ponadzdaniowych elementów dzieła Inaczej mówiąc, takich

²⁰Na temat .rouiyciDokf w literaturze (**t. !e:Unotivo* wt.C S Brown, Slunc and I lUralurt. A Com/mrmto* of iht ArU. Athecr Grapa 19S3.S 20S-218 O syebołiityaaye ratowali!?Irtootrrti w praw XX w. xob E M inki śbrtilo fni/i. Moskwa 1976, i 277-372. por (Wrui-•Kwiatkowski op nt • 917-324

ⁿZob Milhaud Mmagc pottuiue du lymbolume, ■ 410-412 (roidi Lan-got*po4tiquett munquri. La dodnnt lymMutt. i 178-1S1 troidl U ptttit caf u nr muuq ue tmotionneUe de lyllobt • rl dt rythmu).