IMGW17 107

stycznej warstwie .prozy". Juz przed wojną krytycy pisali o muzyczności Sklepów cynamonowych, trafnie przejniąrąc I z tego utworu takie terminy, jak .suita", .fuga' , .symfonia"efc. j W przeciwieństwie do motywu .czytania” nie będą mnie tu Jed- | ' nak interesować leksykalne wykładniki tej „muzyczności". Chodzi mi natomiast o stylistyczne i semantyczne wykładniki | tzw. rytmu w .prozie" Schulza, ukonstytuowanego na retorycznych funkcjach powtórzenia. Po wojnie znakomite analizy poświęcił temu problemowi Krzysztof Miklaszewski³*, szereg przenikliwych uwag znajduje się tct w pracy Władysława Panasa poświęconej językowi Schulza³⁷. Mimo i* rozprawy tych autorów odwołują się do różnych metodologu, przywołują od- I mienne tradycje stylistyki „prozy", a takie różnią się we wnio- | skach szczegółowych, stanowią one niewątpliwie najwybitnlej-sze prace analityczne, jakie po 1939 poświęcono poetyce twór- |

' czości Schulza.

„W wypadku Schulza (...) wydaje się — cytuję Miklaszewskiego — że napisał on dwa albo trzy zdania i tylko powtarzał je w rozmaitych wariantach i tonacjach, że stworzył zaledwie kilka obrazów, które obsesyjnie wracają w jego twórczo- _; dci, odbijane w coraz to innym autorskim zwierciadle"³⁵. Opinię tę, mimo jej ogólności, uznać należy za wyjątkowo trafną.

W zasadzie powtórzenia, o jakich będzie mowa, najlatwMj rozpoznać na krótkich odcinkach narracji, tj. przede wszystkim w obszarze pojedynczych opowiadań. Jednakże kh specyficzne funkcje ujawniają się w pełni przy rozpatrywaniu całej „prozy" jako jednego „tekstu”. Co prawda, zanika wówczas rytmizacyjna funkcja powtórzenia, ale ujawniają się takie jego właściwości, które przy wyłącznym analizowaniu rytmu byłyby niedostrzegalne.

*K. MitlMIfWltl CuffllmafaiMlfl iPrńha nnrdiry    łłfr^C-

na Schulza pt. .Pan"l, .Ruch Literacki' 1966, nr 6, a. 285-295; Opewnej dernislyczncj wlaicmn<ci prozy Brunona Schulza (na przykładu* Sklepów ty- | nomonowychl, .Zeszyty Naukowe UJ". Prace historycznoliterackie, Kraków | 1974, z. 21, s. 49-06; Poeta prozy (O poetyckiej materii prozy Brunona Sehid- j ta), „Poezja* 1971, nr 7, s. 46-51. Stalować naloty, zo autor ten nie napisał wg-knej rozprawy na podstawie swych artykułów.

³¹ Panas op. cit. Zob. teł tegoż autora Zstąpienie w tsenejonsłnsll O kształtach słowa w prozie Brunona Schulza, (w zbiorze ) Studia o proza ,

» 75-90.

* Miklaszewski. Cena.... s 285 260

Powtórzenie Irepetitio) jołit podstawowym, chociaż nic wyłącznym składnikiem zjawiska rytmu w prozie Schulza, ale zarazem rytm nie jest wyłączną funkcją powtórzenia w tej twórczości. Powtórzenie pojawia się na wszystkich poziomach organizacji Sklepów cynamonowych i Sanatorium Pod Klepsydrą począwszy od poziomu eufonicznego, przez leksykalny i narracyjny aż po ukształtowania różnych planów kompozycji tekstu. Tak aktywna funkcja powtórzenia rzutuje na szereg zjawisk semantycznych i pragmatycznych i one tez będą głównym przedmiotem moich zainteresowań.

Oprócz rytmicznego powtórzenia składu głoskowego wielu wyrazów, które czasem zbliża się do paronomazji³®, w narracji Schulza powtarząją się na poziomie stylistycznym następujące wyrazy:

1.    pojedyncze słowa — głównie przymiotniki w funkcji epitetu, oraz czasowniki i rzeczowniki;

2.    pojedyncze związki międzywyrazowe, np. wyraz określany i określający;

3.    poszczególne zdania (w tym pytania retoryczne).

Powtórzenio pojawia się także na poziomie ponadzdanio-

wym, np. co pewien czas powtarząją się motywy opisu tapet, snu, upału etc. lub podobne sytuacje fabularne, których opracowanie leksykalne jest niemal identyczne. Rozpatrując kompozycję tekstu można więc wskazać na wyraźne leitmotwy, zbudowane z dużych calostek leksykalnych. Ich to funkcją jest sugerowanie rytmiczności, powracalności wielu elementów w różnym nasileniu i opracowaniu słownym. Rzecz jasna, w tej samej funkcji pojawiają się też pojedyncze morfemy i wyrazy, ale ich funkcja rytmiczna wyrazista jest jedynie na najkrótszych odcinkach tekstu. Otóż w poniższych rozważaniach nie będ zie mnie interesować ani rytmizacyjny aspekt powtórzenia (plan .muzyczności" narracji), ani jego funkcje czysto retoryczne (np. typu epanalepsis) polegające głównie na wzmacnianiu powtarzanych elementów — słów, grup wyrazów, pytań retorycznych⁴⁰. Zajmę się natomiast semantyczną

®2jiwułł u dokładnie analizuje Miklaszewski w artykule O pewnej m« dernistyttnrj utaiciuości...

"Zob. np .Ten wicher zdarzeń. ten huragan wypadków|| te dni patetycz-hutorii |...| ton tej epopei |...J z rytmem tej wiosennej Marsy-lianki (SPK. 192»

261