page0010

4 O ZNACZENIU FILOZOFII.

szkoły heglowskiej (co już przed nim wykazał Francuz Taił land i er) i bez ogródki wypowiedział, że filozofia Hegla zjednoczyła Niemcy północne i południowe. W tym samym roku profesor K 6 s 11 i n w Tybyndze nazwał Hegla filozofem narodowym, »którego idee przekształciły do gruntu życie polityczne i socyalne Niemiec.« Pominąwszy przesadę nieuniknioną w podobnych panegirykach, nie można zaprzeczyć, że cesarstwo niemieckie takie, jakiem jest dzisiaj, nie byłoby powstało pod hegemonią Prus, bez panlogizmu Hegla, bez jego idei przewodniej, że państwo jest doskonałem, wszechwied-nem, wystarczającem sobie bóstwem. Ta idea góruje w rozwoju umysłowym Niemiec protestanckich, ona tłumaczy, dla czego w pierw-szćj połowie tego stulecia rozwielmoźniła się filozofia Hegla we wszystkich dziedzinach życia germańskiego. Teologia i prawo, dziejopisarstwo i nauki społeczne kształciły się pod wpływem idei historycznego postępu, którego ostatnim i najpełniejszym kwiatem miała być pangermańska świadomość, myśl ulubiona Hegla. Cóż dziwnego, że to, co było w umysłach, nareszcie wyjawiło się w świecie silnym i światłym czynem; a Prusy stały się tern, czem miały być według heglisty Sietze, »olbrzymią arfą, rozpiętą w ogrodzie Bożym, iby przodować w chórze światów.* Arfa, fatalnie sycząca, to prawda, ale potężna!

Moglibyśmy wykazać, że jak w Niemczech filozofia heglowska, tak w innych krajach inne systemy wywarły wpływ stanowczy na bieg wypadków politycznych, ale nicbyśmy nie potrafili dodać do gruntownych wywodów, któremi T a i n e n. p. uwidocznił związek genetyczny pomiędzy Francyą nowożytną, która powstała w r. 1789, a teoryami filozoficznemu, wyznawanemu przez społeczeństwo francuskie w drugićj połowie przeszłego stulecia. To też do znakomitego dzieła Ta i n a odsyłam po szczegóły czytelników.¹) We Włoszech zaś nie było tajemnicą żadną, że wielu patryotów, którzy gorkwy mieli udział w konspiracyach, a następnie w zjednoczeniu półwyspu, wyznawali francuzka a częścićj jeszcze niemiecką, zwłaszcza hegbw-ska filozofią, jak Gioberti, Spaventa, Vera, Mamiani i wielu innych. Jeden z głównych przywódzców rewolucyi włoskićj Ferrtri, w swojćm dziele, wszystko burzącćm, choc z wielkim talentem napisanym: *La filosofia della rivoluzione« może służyć za przykład

^ł) Les Origines de la France contemporaine. Tom pierwszy. Zob. szczegclnie trzecią księgę: Lesprit et la doctrine.

http://rcin.org.pl