IMGX20 (5)

xc CESARSKI PANEGIRYK GUEVARY

Historia zakłóca od czasu do czasu pobożną legendę chrześcijańskiego Plutarcha. Konfrontacje z Herodianem i Lampridiusem, które znajdujemy w przypisach, podważają cesarski panegiryk Guevary. Autor pisze, że Ulpia-nus był ulubieńcem Aleksandra Sewera. A z odsyłacza dowiaduje się czytelnik, że pretorianie zabili Ulpiana w obecności cesarza! Ofiarą tego wyidealizowanego władcy-stoika i humanisty padł między innymi historyk Dion Cassius! Po pochwale Aleksandra, jako miłośnika sztuk pięknych i człowieka wielkiej ludzkości, słyszymy, że kazał uciąć język gońcowi, gdy się okazały nieprawdziwe przywiezione niepomyślne wieści ze Wschodu. Okrutnie ukarał także dworzanina Turinusa. Wstrzemięźliwy Spartanin i pilny czytelnik dziejów Aleksandra Wielkiego poniósł sromotną klęskę w Persji i nie popisał się wcale w Germanii! Mimo że Guevara zrobił, co było w mocy hagiografa, żeby żywot Aleksandra Sewera odstrychnął się od życiorysów cesarzy rzymskich, bohater zakończył ściśle według klasycznego wzoru cezariańskiego. Znienawidzony przez poddanych za uciążliwe podatki i manię wielkości, idącą w parze z nieudolnością, został zamordowany razem z matką przez zbuntowaną gwardię, której się nie podobały rządy ambitnej i chciwej Mammei

Kontrast dwu władców, dwu dworów panujących i dwu światów w Irydionie zależy niewątpliwie od dwu przeciwstawnych żywotów cesarskich pióra Guevary. Względy ideowej natury kazały Krasińskiemu przyjąć niehistorycz-ną wersję Pseudoplutarcha. Moralna koncepcja Aleksandra Sewera, której źródłem była budująca legenda hagiogra-ficzna, stała się jedną z osi ideowej konstrukcji dramatu.

Na zakończenie ustępu o źródłach kilka słów o spisku Irydiona przeciw imperium rzymskiemu. Tłumaczono ten pomysł różnie. Badacze literatury nie mogli zapomnieć o Konradzie Wallenrodzie. Filologowie przetrząsali wszystkie znane dzieła o spiskach: od Sprzysiężenia Kąty liny Sal-lustiusza do Spisku Fieska w Genui Fryderyka Schillera. Historycy za przodka Amfilocha chcieli uważać króla Pontu, Mitrydatesa, a za duchowego ojca Irydiona — Pu-nijczyka na tronie cezarów, Septymiusza Sewera.

Mnie się wydaje, że rodowodu bohatera Krasińskiego można i należy szukać gdzie indziej. Grecki patriota i spiskowiec nie był ani dziedzicem idei króla Małej Azji, ani potomkiem rzymskiego imperatora z kartagińskiej prowincji Grek Irydion miał rodzica Greka. Był nim prawdopodobnie książę Aleksy, pochodzący z cesarskiej rodziny Du-kasów, przezwany Mursuflusem od zrośniętych brwi, który wsławił się w burzliwych dziejach w czasie podboju Bizancjum przez krzyżowców. Tę ciekawą postać przypomniała romantycznej epoce Historia krucjat Michauda i Poujoulata. Skrócony przekład polski tego dzieła ukazał się w 1846 r. w Wilnie. Oto charakterystyka bizantyńskiego polityka i ulubieńca ludu, podana przez wymienionych historyków:

Ten to Mursuflus przeszedł wszystkich Greków w chy-trości i sztuce udawania. Wyrazy: ojczyzna, wolność, religia, brzmiały nieustannie w jego ustach i służyły mu jedynie do pokrycia dumnych jego zamiarów; nie zbywało mu przy tym na męstwie, a w mieście, gdzie wszyscy z bojaźni drżeli, było ono dostatecznym do zwrócenia nań wszystkich oczu. Nienawiść, którą na pozór ku cudzoziemcom okazywał, czyniła ludowi nadzieję, że on swego czasu będzie wybawicielem ojczyzny.

Mursuflus grał rolę fałszywego przyjaciela i doradcy przy młodym cesarzu Aleksym, podobnie jak Irydion przy Heliogabalu. Mursuflus dążył do usunięcia z Bizancjum wojska Franków, których stanowisko przy cesarzu Aleksym można by porównać z rolą kohort pretoriańskich w Rzymie. Napięte stosunki i starcia między Łacinnikami i Grekami w opanowanym przez krzyżowców Konstantynopolu stano-