7133531631

1. Między historią a poetyką. Od niewolnictwa do kultury masowej

-    co akcentuje w jednym z wywiadów Bogna Świątkowska, znawczyni i propagatorka hip-hopu - wykorzystali muzykę: „do opisu otaczającej ich rzeczywistości”. I dodaje: „Okazało się, że: w pięknych, szczęśliwych i roztańczonych w rytmie disco amerykańskich miastach są dzielnice kolorowej biedoty, a tam królują gangi, narkotyki, ludzie żyją w fatalnej nędzy. Muzyka nie była tu celem, została związana ze słowem””.

Obowiązujące kanony muzyczne, podobnie jak model tradycyjnej literatury, zostały przez członków społeczności hiphopowej (i liczne powstające naówczas młodzieżowe kultury alternatywne) zakwestionowane, albowiem - o czym w rozważaniach o muzyce eksperymentalnej wspomina Umberto Eco - sztuka stanowi odbicie pewnej, właściwej danemu modelowi społecznemu wizji rzeczywistości, wobec tego „kiedy muzyka [czy literatura - AM] kwestionuje określony system komunikowania, to w istocie kwestionuje pewną wizję świata”³⁴. Nie istnieje bowiem możliwość oddania nowego kształtu rzeczywistości przy użyciu elementów modelu poprzedniego i to bez różnicy, czy zmiana zachodzi w skali globalnej (jak w przypadku awangardy), czy w obrębie jedynie niewielkich grup społecznych, takich jak subkultury. Kultura hiphopowa tworzy więc własne formy aktywności artystycznej, będące sui generis odpowiednikami tych, obowiązujących we kulturze oficjalnej. Do najważniejszych z nich należą: (1) graffi ti, czyli wykonywanie wszelkiego rodzajów napisów, symboli, czy też bardziej złożonych form plastycznych zamieszczanych - przeważnie nielegalnie - na ścianach i murach, a także innego rodzaju powierzchniach (np. autobusach, pociągach), (2) d j - i n g (od ang. Disc Jockey

-    Dee Jay) - dobieranie, remiksowanie i odtwarzanie muzyki na żywo (3) m c - i n g (od ang. Master of Ceremony, co tłumaczymy jako: „mistrz ceremonii”) - w muzyce hiphopowej i gatunkach pokrewnych, publiczne wykonywanie i improwizowane rymowanych tekstów (czyli tzw .freestyle) oraz (4) breakdance będący rodzajem tańca. Będziemy je nazywać czterema elementami kultury hiphopowej³⁵. Ze względu na temat naszej pracy, najistotniejszymi elementami są mc-ing, czyli tworzenie i wykonywanie rapowanych³⁶

³³    Cyt. za: L. Ostałowska, Czwarty obieg? Wywiad z Bogną Świątkowską, matką chrzestną polskiego hip-hopu, „Gazeta Magazyn” nr 48, listopad 2001. Niemniej, pamiętać należy, iż chcąc wskazać literackie korzenie polskiego rapu, nie możemy bezwarunkowo i bezkrytycznie odwoływać się do źródeł hip-hopu amerykańskiego jako jedynego wzorca (choć nie ulega wątpliwości, że - tak w kwestiach muzycznych, jak i literackich - twórcy polscy sięgają po inspiracje zza oceanu). Tematyka polskich kompozy cji hiphopowych, ich poetyka, a w pewnej mierze i wersyfikacja (choć w tej materii należy być nad wyraz ostrożnym, bowiem wszelkie wpływy w iersza literackiego - jeśli już dają się zaobserwować - przenikają do rapu raczej na zasadzie naturalnej kulturowej osmozy, niż inną, bardziej świadomą drogą), można bowiem wskazać mniej lub bardziej istotne polskie wzory. Nie należy przy tym traktować owych związków jako zamierzonych nawiązań, czy prób kontynuacji określonych tradycji literackich, a raczej jako pewnego rodzaju zbieżność wynikającą z podobieństwa postaw wobec norm kulturowych, celów artystycznych i tematyki tekstów. Można powiedzieć, iż rap (w swoisty sposób) kroczy drogą wytyczoną - co oczywiste (per analogiom do twórczości amerykańskich poprzedników) - przez wiejski, a później i miejski folklor. Z drugiej zaś strony jest w jakimś stopniu odzw ierciedleniem blazeńskiej postawy XVI-wiecznych rybal-tów. Świadczą o tym: pseudonimy jako znak autorskiego stosunku do świata i własnej twórczości, bieda jako tematyka, krytyka kultury oficjalnej prowadzona niejako „z zewnątrz” niej, często również brak pozytywnych wzorców i w konsekwencji tworzenie świata „własnego” opartego na odmiennym od oficjalnego kodeksie norm i wartości. Cf S. Grzeszczuk, Wstąp, [w:] Antologia literatury sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, opr. S. Grzeszczuk, Wrocław [etc.] 1985, s. VTI-LXXXIX.

³⁴    U. Eco, Eksperymentalizm i awangarda, P. Salwa, [w:] idem,Sztuka, tłum. P. iM. Salwa, Kraków 2007, s. 250.

³⁵    Vide\ E. G. Price, HipHop Culture, op. cit., s. 21-42. Cf. A. Ry chla, op. cit., s. 28-29.

³⁶    li de: P. F1 i c i ń s k i, S. Wojtowicz, Hip-hop słownik, op. cit., s. 144-145.

17