7133531627

1. Między historią a poetyką. Od niewolnictwa do kultury masowej

Tuwima! Tymczasem teksty popularne czy - pozwolę sobie w tym miejscu zacytować słowa znanego i cenionego literaturoznawcy - produkcja literacka przynależąca do kultury: „nizinnej, popularnej, trywialnej, paraliterackiej [podkr. moje-AM]” ergo „kicze”¹⁰, jeśli uznamy ich swoistość" i nie będziemy starali się ich „na siłę” podciągać pod nasze zawczasu przygotowane definicje i szablony - okazują się często mniej „trywialnymi”, niż to, co współcześnie (niejako ex officio) bywa uznawane za literaturę wysoko artystyczną.

Dlatego też, by choć w niewielkiej części przybliżyć Czytelnikowi ów „egzotyczny” artyzm, jaki przejawia się w kompozycjach hiphopowych będących tematem niniejszego opracowania (a tym samym zachęcić do poczynienia próby przyswojenia i zrozumienia go!), koniecznym jest przedstawienie szerszego tła hi story czno-kulturowego wpływającego na kształt produkcji literackiej subkultury hiphopowej. Zostanie ono omówione w pierwszej - z konieczności dosyć obszernej - części pracy.

Jednakże ze względu na stosunkowo niewielkie rozmiary pracy, nie znajdzie w niej Czytelnik szczegółowego opracowania kultury hiphopowej w ujęciu historycznym, za czym - jak mniemam - przemawiają argumenty dwojakiego rodzaju. Po pierwsze: kompleksowe omówienie historii hip-hopu, przemian poetyk i tendencji rozwojowych pod kątem literaturoznawczym wymagałoby odrębnych studiów, które ex definitione nie mieszczą się w ramach niniejszego szkicu. Po wtóre: prace poświęcone omawianej tematyce - głównie autorstwa badaczy amerykańskich - są powszechnie dostępne¹². Nie wydaje się przeto koniecznym powtarzanie zamieszczonych w nich obserwacji. Zawarte na kolejnych stronach fakty historycznoliterackie mają raczej za zadanie wskazać na konkretne uwarunkowania kulturowe, społeczne czy polityczne wpływające na kształt produkcji literackiej omawianej subkultury czy też uzmysłowić prawdopodobny rodowód niektórych jej elementów, albowiem - mówiąc słowami Umberto Eco - „wszelkie dzieło sztuki wyraża w sposób konkretny pewną poetykę [, a zatem] w celu zrozumienia dzieła, trzeba zrozumieć poetykę, zgodnie z którą ono powstało”¹³. Kwestia ta jest o tyle istotna, że - bez podjęcia próby odszukiwania i zdefiniowania podstawowych choćby elementów konstytuujących kulturę hiphopową - skazani jesteśmy na epistemologiczne niepowodzenie: takie, jakie staje się udziałem niewprawnego odbiorcy, który widząc obraz abstrakcyjny pyta: „Ale co on w ogóle przedstawia?”¹⁴.

¹⁰    S. Żółkiewski, Wiedza o kulturze literackiej, Warszawa 1980, s. 186-187.

¹¹    A co za tym idzie odmienność względem tak zwanej literatury pięknej należącej do literackiego kanonu „zachodniej” - w znaczeniu: europejskiej i północnoamerykańskiej - kultury czy cywilizacji powstałej na zrębie tradycji judeochrześcijańskiej i helleńsko-latyńskiej, wraz z jej filozofią i nauką. J i de: Cz. Miłosz, Kanon, ale czyj?, „Znak” 1994, nr 7, s. 50.

¹²    Obszerne omówienie tematu znajdzie Czytelnik w następujących pracach: A. Bud a, Historia kultury hiphop w Polsce 1977-2002, Głogów 2001, I. Perry, Prophets of the Hood: Politics andPoe-tics in Hip Hop, Durham 2004, A. D. P a t e, In the Heart of the Beat: The Poetry of Rap, Lanham 2010, E. G. P r i c e, Hip Hop Culture, Santa Barbara 2006 That’s the Joint!: The Hip-Hop Studies Reader, ed. M. Forman, M. A. Neal, New York 2004, S. C. W a t k i n s, Hip HopMatters: Politics, Pop Culture, and the Struggle for the Soul of a Movement, Boston 2005 i inne. Z uwagi na trudność w dostępie do poszczególnych wy dawnictw anglojęzycznych, staram się wprowadzać (wszędzie, gdzie jest to możliwe) obszerne cytaty. Wymienione prace - niestety zazwyczaj jedynie we fragmentach! - dostępne są również w postaci elektronicznej na stronach internetowych.

¹³    U. Eco, Dwie hipotezy na temat śmierci sztuki, [w:] idem, Sztuka, tłum. M. Salwa, Kraków 2007, s. 267.

¹⁴    Ibidem, s. 270.

13