obraz
1

jakiś czas kurczowo trzymać się wyklętych przez władze praktyk i przekonania o ich zbawienności.

Dobrym historycznym przykładem będzie tu tekst nie wygłoszonego kazania biskupa Marcina z iberyjskiej Bragi w końcu VI w. przeciw czcicielom Miner wy i Wułkana i wykrycie starosłowiańskich praktyk kultowych w XIV w. (1331' w dolinie rzeki Soczy w Alpach Julijskich na granicy Włoch i Austrii. Innym przykładem może być długotrwały kult Perkuna wśród nawróconych na, wiarę chrześcijańską Prusów i Litwinów, co dawało- Krzyżakom pretekst do krwawego kolonizowania tych „saraceńskich” ziem.

Periodyzaeja okresu upadku religii, używana elastycznie i rozsądnie, może ułatwić wstępną orientację u progu studiów szczegółowych. Nie może ona jednak krępować doświadczenia. Właśnie odstępstwa od założonego schematu i nieregularności stają się pierwszorzędnym obiektem badawczym dla religioznawców o nastawieniu empirycznym. Tylko w ten sposób dają oni wyraz prymatowi doświadczenia nad konstrukcjami myślowymi o znaczeniu jedynie pomocniczym i porządkującym.

Każda norma ogólna wymaga szczegółowej weryfikacji ze strony prawdy historycznej. Jak wiadomo, jedna z najbardziej wziętych obecnie klasyfikacji religii przyjęła za podstawę podziału społeczne podłoże wierzeń. Od pierwszej propozycji w tym względzie, autorstwa A. Kuenena z 1882 roku ¹, podjętej potem z wielką emfazą przez G. Monsch-inga, rozróżniamy religie plemienno-naro-dowe i religie światowe: pierwsze — związane z określoną społecznością, drugie —- wy zwolone w zasadzie z takiego związku, światowe w zamiarze, choć nie w swym faktycznym zasięgu, gdyż takiego dotychczas jeszcze nigdy nie miały W religiach plemien.no--narodowych obszs c zajmowanego terytorium i stopień złożoności cywilizacji, oczywiście odpowiednio mniejszy w religiach plemiennych, większy zaś w religiach narodowych, nie mają tu znaczenia. Różnica jakościowa polega na zależności etnicznej reli-gij typu plemienno-narodowego i na teoretycznym braku takiej zależności w religiach typu światowego.

Z takiego dychotomicznego podziału (rełi-gie związane z grupą etniczną i religie z nią nie związane) wypływa dla tanatologa religii ważny wniosek. Religie plemienne powinny z racji swojej funkcyjnej zależności od etnicznego podłoża wymierać razem ze swymi plemionami, a religie narodowe — razem z narodami, które powołały je do życia. Tu o-twiera się pole weryfikacyjne dla tanatologa: czy la teoretycznie postulowana synchronizacja zawsze się sprawdza w empirii, a jeżeli występują odchylenia, to jakie było pośrednie czy bezpośrednie przyczyny pertur-

23

1

National Religions and ZJnitersal Religions, Hibbert Lectures, London 1882, Amsterdam 1882, Berlin 1883, Paris 1883.