obraz6

wieka, a zwłaszcza na to, jak obchodzi się ze schwytanym zwierzęciem” (Rasmussen, Thulefahrt, s. 142, 144).

Eskimosi reni i karibu, zamieszkujący głównie tundry na zachód od Zatoki Hudsona, różnią się. kulturalnie więc bardzo od Eskimosów z wybrzeża, którzy wprawdzie żyją także z łowów, ale zupełnie innych, łowów na wszelkie ssaki morskie — wieloryby, foki, morsy i tym podobne. U nich to właśnie zrodziło się pojęcie wielkiej bogini morskiej, która żyje w głębinach morza i jest władczynią wszelkich morskich zwierząt (które, według miejscowego mitu, zrodziły się z palców bogini, kiedy uczepiła się burty łodzi podczas burzy; jej ojciec, chcąc ratować siebie, odrąbał jej palce; bogini pogrążyła się w morze, a odcięte palce zmieniły się w zwierzęta morskie ²⁰.

U Eskimosów Netsilik (Przesmyk Boothia), którzy polują zarówno na ssaki morskie, jak na karibu, bogini zwierząt morskich, Nuliajuą, inaczej zwana Kavna, „ta w dole”, jest również matką zwierząt lądowych²¹. U Iglulików Arnaluk takanaluk, „kobieta z dołu”, zwana także Takanakapsaluk, „zła”, „straszna, tam w dole”, występuje przeważnie jako władczyni wszystkich zwierząt lądowych i morskich; niektórzy jednak twierdzą, że karibu mają własną matkę, tuktut ikviat, „tę, z którą przebywają karibu” ²².

Bogini zwierząt morskich występuje również jako Sedna (może od Sanvna, „ta w dole, w głębi morza”) w Ziemi Baffina ²³, jako Arnarquagsaq, „Stara”, „Władczyni”, „Pani zwierząt morskich”, w zachodniej Grenlandii²⁴, jako Nerrivig albo Nerrivigssuaq, „Wielka misa mięsa”, u Eskimosów polarnych ze Smith Sound ²⁵, wreszcie jako Sattuma eeva, „Duch głębi morza” w Grenlandii wschodniej (Sasvsuma inua w zachodniej)²⁶. Dalej na zachód odnajdujemy u Eskimosów miedzianych kult bogini morza imieniem Kannakapfaluk (Jennes), której mit znany jest także na zachód od Coronation Gulf, aż po Alaskę ²⁷. Mit o bogini (względnie o bogu) głębin morskich spotykamy też jeszcze bardziej na zachód, u Eskimosów azjatyckich i Czukczów nadbrzeżnych²⁸, u Koriaków, a nawet u Samojedów znad ujścia rzeki Ob ²⁹.

Bogini morza jest dla wszystkich Eskimosów z wybrzeży bóstwem głównym, gdyż rządzi morskimi zwierzętami, może zezwolić, lub nie, na ich schwytanie, a od tego przecież zależy życie ludzi. Eskimosi z Ziemi Baffina wierzą, że dusza zabitego zwierzęcia idzie — a raczej powraca — w głąb morza, do Sedny, która sprawia, że dusza ta ożyje na nowo w ciele innego zwierzęcia. Ale przedtem, dokładnie przez trzy pierwsze dni po śmierci dusza zwierzęcia pozostaje przy śmiertelnych szczątkach. Jeżeli w ciągu tych trzech dni ktoś złamie którąkolwiek z norm życia plemiennego, względnie pogwałci jakieś tabu, duszę ogarnia rodzaj fluidu emanującego z samej materii tego tabu; fluid rozszerza się stopniowo i na osobę gwałciciela, i na tych, którzy się z nim stykają, wszystko to przyprawia duszę o cierpienia i kiedy w końcu przybywa ona do Sedny, bogini jest bardzo niezadowolona. Zsyła więc złą pogodę, która uniemożliwia łowy; w dodatku same zwierzęta, szczególnie wrażliwe na działanie fluidu, nie dają się chwytać temu człowiekowi napiętnowanemu fluidem i łowy są zupełnie bezowocne. Myśliwi muszą być wolni od fluidu grzechu, wtedy łowy są pomyślne. Dla uniknięcia następstw grzechu, które mogą okazać się fatalne, trzeba, aby sprawca wyznał go publicznie i dobrowolnie poddał się swego rodzaju kwarantannie, co pozwoliłoby innym nie stykać się z nim i uwolnić się w ten sposób od następstw jego grzechu. Jeżeli niepowodzenie trwa dłużej, zwracają się do czarownika (anga-koq), aby wykrył przyczynę zła, czyli pogwałcone tabu i osobę winowajcy. Po zidentyfikowaniu winnego musi on wyznać popełniony grzech; jeżeli upiera się, twierdząc, że jest niewinny, tylko jego śmierć zdoła przebłagać obrażone bóstwo³⁰.

U Iglulików (Półwysep Melville’a) do najcięższych i najbardziej zgubnych grzechów zalicza się związane z życiem seksualnym (u kobiet — ukrywanie okresów menstruacyjnych względnie poronienia, u mężczyzny — akty seksualne przeciwne naturze, jak spółkowanie ze zwierzęciem żywym lub zabitym •— foką, karibu, psem; onanizm uprawiany przy pomocy uklepanych z ziemi górek). Także zabójstwo, dopóki trzymane jest w ukryciu, może być przyczyną nieszczęść całej społeczności. W czasie polowania na zwierzęta obowiązuje cały system szczególnych reguł, których zlekceważenie może pociągać jak najpoważniejsze skutki. Jeśli zły los nie folguje i gromada cierpi głód, czarownik zwołuje ludzi i w ich obecności udaje się — w transie — w głębinę morską, aby prosić boginię o radę. W ten sposób dowiaduje się, jaki

333