Obraz2

168

XX. Problem formy rządów. Monarchia i republika

XX. Problem formy rządów. Monarchia i republika

169

również być ze sobą splecione w tym sensie, że są realizował przez te same organy władzy publicznej. Pojawiają się one jodnfllt wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z jakąś formą organiziidjl państwowej, a nawet organizacji w ogóle.

231.    Patrząc z innego punktu widzenia na działania państw łatwo dostrzeżemy, że podejmują one różne czynności, które mąjd zapewnić ich przetrwanie, istnienie, ciągłość i bezpieczeństwo! Aby się utrzymać, państwo musi sobie zapewnić środki materialna, Może to czynić przez bezpośrednie podejmowanie przedsięwzięć dochodowych; może także partycypować w cudzej przedsiębiorczości, cudzej działalności dochodowej przez podatki i inne formy danin publicznych. Państwa utrzymują siły zbrojne oraz siły porządkowe. Pierwsze powołane są do odwracania zagrożeń zewnętrznych, czy też służą stwarzaniu zagrożenia wobec innych państw, drugie tworzy się dla utrzymywania porządku wewnętrznego. Siły porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego umożliwiają także realizację działań kontrolnych państwa. Państwo bardzon często angażuje się w rozmaite przedsięwzięcia natury gospodarczej, promuje wytwórczość, handel, usługi, ochrania własny rynek. Ponadto, zwłaszcza w czasach najnowszych, podejmuje się zadań opiekuńczych, oświatowych, kulturalnych, naukowych itp. ]

232.    W tym więc sensie można mówić o podobieństwie państw; w tym też zakresie można doszukiwać się między nimi podobieństw strukturalnych i funkcjonalnych. Państwa muszą zatem mieć jakieś organy prawotwórstwa, organy bieżącego administrowania, muszą dysponować organami kontroli przestrzegania prawa. Państwo musi także powoływać instytucje służące zbieraniu środków materialnych dla własnych potrzeb, utrzymywać siły zbrojne i siły porządkowe. Istnieją też niekiedy wyspecjalizowane agendy (np. banki, szkoły, instytucje kulturalne i opiekuńcze itp.) podejmujące działalność w interesie państwa, choć nie zawsze mające kompetencje do podejmowania w jego imieniu decyzji władczych. Państwo winno zatem mieć, i ma, jakieś organy władzy - organy państwa. Organy państwa można organizować

i wiązać, na różnych zasadach, w większe całości strukturalne, ■HM /iu przez to aparat państwowy. Pod tym względem państwa U11 l o znacznie różnią się między sobą. Jedne na przykład kon-Btrum ustawodawstwo w rękach jednostki, łącząc je z bieżącym ■RM lustrowaniem, a także z działalnością sądowniczą. Inne roz-thirliijtl te sfery działań, przypisując związane z nimi zadania I kompetencje różnym organom. Sposób, w jaki zorganizowany h aparat państwowy, zwłaszcza szczebla ogólnokrajowego (apa-H‘6Cntralny), zakres zadań i kompetencji poszczególnych jego lldiulników - organów państwa - oraz zasady, na jakich organy te tit między sobą powiązane, stanowią podstawę wyodrębniania 1'0/maitych form rządu.

233.    Państwa można dzielić, z punktu widzenia formy ich trądu, na najrozmaitsze kategorie. Za podstawę typologii form mądu bardzo często, śladem starożytnych, przyjmuje się to, jak |cBt wyłaniana, kim jest głowa państwa. Mamy zatem do czynienia z państwami monarchicznymi, w których urząd króla (księcia, cesarza) jest dziedziczny, oraz tymi, w których tron jest elekcyjny. Powstaje pytanie, czy w okolicznościach, kiedy to władca jest wybierany, nie pojawiają się już jakieś elementy republikani-zmu? Do jakiegoś stopnia - tak. Dlatego nasi przodkowie mogli mówić o Polsce przedrozbiorowej jako Rzeczypospolitej (Res publica), tym bardziej że było to państwo, które zapewniało swoim obywatelom (szlachcie) współudział w obsadzie urzędów oraz w sprawowaniu władzy publicznej na różnych piętrach jego zorganizowania.

234.    Monarchie bywały w dziejach rozmaite, nie tylko ze względu na sposób powoływania monarchy, ale także ze względu na to, jaki był zakres jego władzy, czy była ona w jakiś sposób ograniczona czy też nie. Z tego punktu widzenia da się wyróżnić między innymi monarchie absolutne, w których władza monarsza nie jest ograniczona prawem, oraz monarchie konstytucyjne, w których władza ta ograniczona jest prawem rangi konstytucyjnej. Podział ten, choć bardzo rozpowszechniony, ma jednak charakter nieco upraszczający. W istocie bardzo wiele państw, które zaliczało się do grupy monarchii absolutnych, miało rozbudowany system