Obraz (605)

4. Szyk

3.6. Zanalizuj składniowo następujące wypowiedzenia wielokrotnie złożone:

a)    Ten, kto korzysta z biblioteki, powinien pamiętać, żeby oddawać książki w terminie, bo sytuacji, kiedy nie można się doczekać na wypożyczenie potrzebnego tytułu, nikt nie lubi.

b)    Kiedykolwiek badamy coś metodą dekonstruktywistyczną, tak przytłaczają nas własne wnioski, że czujemy, iż jedynym ratunkiem dla naszego umysłu jest szybki powrót do punktu wyjścia, aby tym razem rzecz osądzić zgodnie z Tischnerowską zasadą, że to, co się nie da przetłumaczyć na góralski, nie jest prawdziwe.

c)    Zapisany królom przez poprzedniego właściciela Knyszyn, gdzie zmarł ostatni z Jagiellonów, dostał się Zygmuntowi Augustowi tylko dlatego, że szlachta podlaska siłą zmusiła Radziwiłła do wykonania testamentu, co stanowi wydarzenie symboliczne, bo król do końca trzymał z Radziwiłłami.

4. Szyk

Czynnikiem o dużym znaczeniu przede wszystkim dla informacyjnej warstwy wypowiedzi jest uporządkowanie jej składników jeden po drugim. Uporządkowanie to określa się zwykle jako szyk wyrażenia.

Szyk można rozpatrywać na różnych poziomach konstrukcji składniowych: regułom uporządkowania linearnego (linearyzacji) podlegają zarówno części zdania (orzeczenie, podmiot, dopełnienie), jak i składniki niższego rzędu, np. określenie rzeczownika pełniącego pewną funkcję czy wyrażenie przyimkowe.

W zdaniu:

Sławny malarz codziennie rano jadł omlet ze świeżym szpinakiem i grzybami.

podmiot (S), orzeczenie (V) i dopełnienie (O) są uporządkowane w porządku SVO, w dalszej analizie widzimy jednak, że przydawki przymiotne sławny i świeżym poprzedzają rzeczowniki, które określają, a w wyrażeniu przyimkowym ze świeżym szpinakiem i grzybami przyimek poprzedza połączone spójnikiem współrzędnym wyrażenia rzeczownikowe. Z kolei

495