P1070841

LVT

(wówczas Wielkiej Berlińskiej). Warto wspomnieć, że i dla Sołacza w planie Stiibbena przewidziane było miejsce dla zboru, lecz nie wyszło to poza projekt urbanistyczny; jednak na tym samym miejscu, w dwadzieścia lat później, wzniesiony został kościół dla nowej parafii na Sołaczu.

Z monumentalnych budowli w nowych dzielnicach trzeba jeszcze wymienić zakład ubezpieczeniowy na Jeżycach przy ul. Poznańskiej (jego architektura zrujnowana w r. 1945 została w bryle mocno uproszczona podczas odbudowy i adaptacji na szpital). Wreszcie do najokazalszych zalicza s.ę Budynek poczty na Łazarzu, obok dworca kolejowego, stylowo bliski zespołowi uniwers>teckiego Collegium Minus, bzczegó-gólnego znaczenia urbanistycznego dodaje mu rozległa ekspozycja ku północy. W pobliżu, na osi mostu Dworcowego wzniesiona została wieża Górnośląska (wieża ciśnień) o charakterystycznej, rozsiadłej sylwetce zakończonej kopulasto, dominującej nad rejonem dworca i stanowiącej akcent wysokościowy odbytej tu w r. 1911 wystawy „wschodnionie-mieckiej”. Wystawa zorganizowana została na wolnych terenach po zachodniej stronie kolei, ograniczonych wcześniej założonymi tu cmentarzami (konstrukcja wieży została rozebrana po zniszczeniach r. 1945, a niewielki trzon adaptowano do formy iglicowej).

Schyłek I wojny światowej i pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości stanowią wyraźną cezurę w rozwoju przestrzennym Poznania i w jego zabudowie; reorganizacja urzędów i instytucji, emigracja większości zamieszkałych tu Niemców i migracje wewnętrzne zajęły te pierwsze lata — kryzysowe jeżeli chodzi o budownictwo.

W tym czasie wszczęto różnorodne działania na rzecz „powrotu” Poznania nad Wartę i na jej prawy brzeg, by zmniejszyć powstałą za pruskich rządów asymetrię układu miasta względem rzeki. Powiodło się to co prawda dopiero w najnowszych czasach, wtedy zaś na przeszkodzie stanął brak komunalnego uzbrojenia prawego brzegu. Jednak w r. 1923 zaczęto uzupełnianie obwałowania Sródki przed wylewami Warty, a po przejęciu przez miasto istniejących jeszcze na prawym brzegu fortyfikacji wewnętrznego pasa przystąpiono w r. 1925 do ich likwidacji. W tym samym roku, po powodzi z r. 1924, w miejsce uszkodzonego mostu tumskiego postanowiono wznieść nowy most Chrobrego nad ówczesnym korytem ulgi Warty. Przede wszystkim izaś w r. 1925 dokonano przyłączenia do Poznania kilku prawobrzeżnych jednostek osadniczych: Rataj, Starołęki Małej, Komandorii i Głównej. Komandoria od zarania dziejów stanowiła istotne ogniwo

poznańskiego zespołu osadniczego, lecz nie objęła jej pruska integracja administracyjna końca XVIII wieku, co utrwalił następnie zasięg twierdzy, poza którym Komandoria pozostała. Reszta wymienionych osad zachowała dosyć znaczną izolację, w tym Rataje miały charakter wiejski, natomiast w Starołęce i wokół Głównej postępowała już od przełomu stuleci koncentracja przemysłu. Na Głównej wzniesiony został w r. 1912 neobarokowy kościół sukursalny, który w 12 lat później stał się ośrodkiem oddzielnej parafii. W Starołęce prowizoryczny kościół wzniesiono w r. 1920, a w r. 1924 utworzona została przy nim parafia.

Prócz prawobrzeżnych jednostek osadniczych włączono w r. 1925 do Poznania także trzy lewobrzeżne: Winiary i Naramowice na północy oraz Dębiec na południu. Przekroczył wówczas Poznań znacznie liczbę 200 tysięcy mieszkańców (220 tys. w stosunku do 193 tys. w 1924). Także nowe lewobrzeżne przedmieścia pozostały na razie izolowane przestrzennie, jednak powstała rezerwa atrakcyjnych dla osadnictwa terenów, irui. na północnym przedpolu Cytadeli, gdzie wytyczono ulicę Winogrady łączącą wielkim lukiem wylot szosy obornickiej z Szelągiem nad Wartą. Wytyczono także na nowo aleję Szelągowską u podnóża pd.-wschodniego stoku Cytadeli, wzdłuż Warty. Powstała tu na stokach zabudowa willowa z tendencją rozwojową w kierunku Winogradów. Architektura tych will łączyła elementy klasycyzu-jące ze stylem dworkowym lat dwudziestych. Podobnie było na rozbudowywanym dalej Sołaczu oraz na nowych terenach willowych wytyczonych na polach między ulicami Grunwaldzką i Bukowską (obecną Świerczewskiego) — przy ulicach Ostroroga i Grodziskiej z równoległymi, a także na peryferiach Wildy (ulice Langiewicza, Saperska).

Tę część Wildy wytyczono dopiero w związku z budową kościoła Zmartwychwstańców (parafia wildecka od r. 1923). Ośrodkiem tego zielonego skrawka dzielnicy stał się plac u zbiegu ulic Langiewicza i Dąbrówki, na krawędzi skarpy, z przyległym, usytuowanym na skarpie kościołem o neoklasy-cystycznej architekturze. W stylu tym wyraziło się całe budownictwo monumentalne tego czasu: kościołów parafialnych na Sołaczu, Winiarach i Górczynie wzniesionych na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, domu akademickiego przy obecnej ul. Stalingradzkiej, budynku administracyjnego gazowni, rozbudowanego szpitala Przemienienia Pańskiego (obecnie klinicznego im. Pawłowa), gimnazjum im. Mickiewicza przy ul. Głogowskiej, a przede wszystkim kompleksu zabudowań Powszechnej Wystawy Krajowej z r. 1929. Dla