P1070869

42

drze ja Friedericha w Strasburgu, z jego sygn.; piaskowco-483 wy, ze stojącą postacią zmarłego w rokiecie (fig. 483), z księgą w ręce, z inskrypcją i herbem Łabędź na cokole.

Kruchta południowa. Wzmiankowana po raz pierwszy 1405, wcześniej zapewne na tym miejscu wsch. przęsło kaplicy królewskiej Przemyśla II zniszczonej 1371. Zburzona upadkiem wieży pd. 1790, po czym -odbudowana ze skromnym portalem do nawy pd. z rzeźbami Augustyna Schoepsa (nie istniejącymi). Po 1950 licowana wewnątrz cegłą. Wnętrze na rzucie kwadratu, sklepione żaglasto, z trzema dużymi płytkimi arkadami przyściennymi; wejście zewnętrzne zamknięte lukiem pełnym, portal do nawy bocznej zwieńczony przyczółkiem (od strony nawy wejście w wyższej, pseudogotyckiej wnęce, po 1950). — Żyrandol brązowy w. XVIII/XIX (?). Na ścianie wsch. krucyfiks 1. poł. w. XVII , 356 (fig. 386) oraz rzeźby Matki Boskiej (fig. 356) i św. Jana 355 Ewangelisty (fig. 355) z grupy pasyjnej, późnogotyckie pocz. w. XVI, polichromowane.

Kaplica św. Stanisława bpa (pierwotnie grobowa Przemyśla II, zw. Królewską, później p. w. św. Apolonii, obecne wezwanie od 1898). Fundowana przez Przemyśla II przed 1293 z przeznaczeniem na mauzoleum własne i zm. żony Rychezy (Ryiksy), zapewne pierwotnie dwuprzęsłowa, z dwiema arkadami do nawy pd. opartymi na filarze wczes-nogotyckim (odkrytym w czasie badań archeologicznych). 1371 zniszczona upadkiem hełmu wieży, łącznie z posągami pary książęco-królewskiej, może fundowanymi 1303—05 przez córkę Przemysła i Rychezy Ryksę Elżbietę i jej męża króla Wacława II czeskiego. Przebudowana na jednoprzęsłową do 1383 (fundacja ołtarza Św. Krzyża). Zaniedbana w ciągu w. XVI, odrestaurowana ok. 1599 nakładem Jakuba Brzeźnickiego (zm. 1604), bpa sufragana i archidiakona poznańskiego, z wyk. za życia własnym epitafium. Drobne naprawy 1743—48, 1768 usunięty stary ołtarz. Kaplica zniszczona katastrofą przyległej wieży 1790, odbudowana przez Antoniego Hoenego 1793— —94, remont ukończony 1810, bez ołtarza; później używana jako magazyn zakrystyjny, 1898 odnowiona staraniem arbpa Floriana Stablewskiego. Ok. 1950 rekonstrukcja ostrołukowej arkady do nawy bocznej. Czworoboczna, o nieco dłuższej osi poprzecznej, nakryta sklepieniem żaglastym opartym na dwu płytkich, wielkich arkadach przyściennych: okiennej i ołtarzowej. Pseudogotycka arkada do nawy bocznej obustronnie profilowana. — Ołtarz neoklasycystyczny, po 1898, restaurowany ok. 1960 przez Franciszka Gdeczyka wg projektu Franciszka Morawskiego; stiukowy, w formie dekoracyjnej ramy,

w której obraz śś. Jana Chrzciciela i Stanisława bpa adorujących Matkę Boską z Dzieciątkiem (fig. 229), kopia obrazu 229 Plamy Ml. z katedry warszawskiej, sygn. Marceli Bacciarelli, darowany przez Seweryna Mielżyńskiego przed 1865, do 1893 w prezbiterium. Obraz Zwiastowanie N. P. Marii (fig, 193), 193 z w. XVII (1676?), mai. wg pierwowzoru z kościoła Santissi-ma Aarmmziata we Florencji, przejęty 1834 z klasztoru cystersów w Paradyżu, .odnawiany 1880 przez Stanisława Czar-nikowa, poprzednio w kaplicy św. Jana Kaniego. Nagrobek ar bpa Leona PnzyŁuskiego (zm. 1885) (fig. 487), fundowany 487 przez bratanka Antoniego, wyk. 1887 przez Oskara Sosnowskiego w Rzymie, pierwotnie pod lukiem tęczowym, następnie w kaplicy św. Józefa; marmurowy, z medalionem z popiersiem zmarłego, herberri Lubicz i inskrypcją, w zwieńczeniu płaskorzeźbiona pólpostać Matki Boskiej z Dzieciątkiem (fig. 420).    420

KRYPTA GROBOWA. Urządzona 1963 pod wsch. zamknięciem prezbiterium, w niej ołtarz z krucyfiksem w nastawie, wyk. z brązu przez Józefa Stasińskiego; mensa 1983, na dwu neoromańskich rzeźbach lwów z białego marmuru, ok.

1910, pochodzących z kaplicy dawnej rezydencji cesarskiej (obecnego pałacu kultury) w Poznaniu.

LAPIDARIUM. Założone 1975—76 w krypcie pod zach. częścią prezbiterium. Fragmenty kamieniarskie pochodzące w większości ze zniszczonych nagrobków i epitafiów: 1. fragment narożny płyty z piaskowca, z urywkiem inskrypcji PALMĘ w otoku, w. XIII (fig. 421); 2. górna część płyty na- 421 grobnej 'nieokreślonego duchownego, pod późno gotyckim baldachimem, w. XV (fig. 423), piaskowcowa, zatarta, wy do- 423 by ta ok. 1972 przy moście Cybińskim z dna rzeki; 3. płyta nagrobna Wawrzyńca Grodzickiego, dra med., proboszcza kolegiaty uniejowskiej i kanonika poznańskiego (zm. 1512), póź-nogotycka, z szarego marmuru, z nieczyte’nym, zatartym zarysem postaci zmarłego oraz inskrypcją w otoku, dołem ucięta, z czterema wtórnie wprawionymi uchwytami żelaznymi; pierwotnie w kaplicy Sw. Trójcy, później Sw. Krzyża, ostatnio (od 1925) w wirydarzu dawnej Akademii Lubrańskiego, skąd przeniesiona na obecne miejsce; 4. fragment renesansowej płyty inskrypcyjnej, 1522—25, z nagrobka bpa Jana Lubrańskiego (zm. 1520), zniszczonego 1790 (zob. s. 41), z piaskowca, przeniesiony z wirydarza dawnej Akademii Lubrańskiego; 5. płyta renesansowa z nagrobka, piaskowcowa, z leżącą postacią biskupa (fig. 444), iwspartą na łokciu; uszkodzona i 444

8 KZS Poznań