P1120470 resize

844

844

MAM

OBOL

rzecze Sanu. Niestety warunki znalezienia owej zapinki, jak też 1 miejsce _> jej pochodzenia nie są zbyt pewne.

Sądzić można, że ludność grupy tarnobrzeskiej zamieszkiwała w dalszym ciągu znaczną część dorzecza Sanu w ciągu okresu lateńskiego.

Mogła ona te* tu. zwłaszcza w okolicach Przemyśla, wejść w bezpośredni kontakt z kulturą celtycką. Brak jednak dotąd podstaw na wyróżnienie owej ewentualnej fazy lateńskiej w obrębie grupy tarnobrzeskiej.

Jak można wnosić z przedstawionego powyżej przeglądu, na wszystkich niemal terenach zajmowanych przez lokalne grupy zaliczane do kultury łużyckiej, które nie zostały objęte zasięgiem kultury pomorskiej czy jastorfskiej. możemy się Uczyć z dalszym egzystowaniem kultury łużyckiej w starszym, a często nawet i w środkowym okresie lateńskim. W obrębie poszczególnych grup kultury łużyckiej można nawet wyróżniać schyłkową fazę. która zazwyczaj obejmuje młodszą część okresu halsztackiego oraz wczesny okres lateński. Pomimo różnych lokalnych różnic stanowiska należące do schyłkowej fazy kultury łużyckiej wykazują cały szereg podobieństw. Dotyczy to zwłaszcza cmentarzysk, które różnią się dość znacznie od pochodzących ze starszej fazy okresu halsztackiego. bądź też nawet z przełomu okresów halsztackiego C i halsztackiego D.

W schyłkowej fazie kultury łużyckiej bez wyjątków obowiązywało ciałopalenie. Dotyczy to nawet tych terenów, gdzie w okresie halsztackim C. a nawet jeszcze w okresie halsztackim D składano pospolicie nie spalonych zmarłych do grobu. Najbardziej rozpowszechnioną formą jest tu grób popielnicowy, przy czym bardzo często funkcję popielnicy pełnią naczynia jajowate lub beczułkowate. Groby wyposażano w małą ilość naczyń. i to zarówno na tych terenach, gdzie w okresie halsztackim do grobów wkładano niedużą ich ilość (grupa górnośląsko-małopolska) jok też na obszarach, na których poprzednio często spotykało się ich w grobach po kilkanaście lub więcej (grupy śląska czy białowicka), najczęściej jednak zawierają tylko popielnicę, przeważnie nakrytą misą, nielicznie natomiast reprezentowane są przystawki. Na niektórych cmentarzyskach (Kuśmierki. Małusy Wielkie) obok zwykłych grobów popielnicowych występowały też podkl oazowe.

Nader nielicznie w grobach schyłkowej fazy kultury łużyckiej reprezentowane są wyroby metalowe, z których tylko niektóre mają większe znaczenie przy ustalaniu chronologii. Na skutek tego powstają dość duże trudności przy próbach bardziej szczegółowego datowania poszczególnych grobów w obrębie schyłkowej fazy kultury łużyckiej, czego nie ułatwia

Ukto ceramika. Przeważnie w zespołach z tego erami spotyka się wyroby ceramiczne produkowane wedle tradycji halsztackich. Zapewne dlatego właśnie znamy tak mało zespołów grobowych kultury łużyckiej, które z całą pewnością możemy zaliczyć do okresu lateńskiego. Zapewne szereg pochówków pochodzących już z okresu lateńskiego, a nie wyposażonych w wyroby metalowe typowe dla tego okresu, zalicza się u nas do okresu halsztackiego. Bierze się w tych wypadkach pod uwagą występowanie ceramiki o cechach halsztackich. Okazuje się Jednak, te ramy chronologiczne ceramiki w typie halsztackim są znacznie obszerniejsze i nie ograniczają się tylko do okresu halsztackiego¹** (dotyczy to oczywiście ceramiki produkowanej w ramach gospodarki domowej). Halsztacka, a zwłaszcza wczcsnohals/.tacka ceramika z wyspecjalizowanych pracowni garncarskich zanika na przełomie okresów halsztackiego C i E> lub w początkach okresu halsztackiego D. Nie przeżywa się chyba też w głąb okresu lateńskiego póżnohalsztacka ceramika inkrustowana.

Obok tradycyjnie halsztackich w okresie lateńskim wchodzą w obrębie kultury łużyckiej w użycie nowe formy ceramiczne, takie Jak naczynia situlowatę oraz naczynia o baniastym lub beczułkowatym brzuścu o obmazywanej powierzchni i krótkiej wyodrębnionej i wygładzonej szyi, oddzielonej od brzuśca listwą plastyczną lub wieńcem dołków palcowych. Ta ostatnia grupa upodabnia się bardzo do ceramiki typowej dla lateńskiej fazy kultury pomorskiej. W ciągu okresu lateńskiego wprowadzony został zwyczaj zdobienia naczyń ornamentem stempelkowym oraz zastosowane charakterystyczne dla okresu lateńskiego pogrubianie krawędzi.

Wśród zwyczajów obserwowanych na cmentarzyskach schyłkowej fazy kultury łużyckiej sposób nakrywania kloszem popielnicy odpowiada rozpowszechnionym w lateńskiej fazie kultury pomorskiej, a zwłaszcza w jej wschodnim odłamie, określanym mianem kultury grobów podklo-szowych. Przyznać trzeba, że schyłkowa faza kultury łużyckiej upodabnia się w znacznym stopniu do lateńskiej fazy kultury pomorskiej, którą szczególnie w południowej części naszego kraju także uznawać trzeba za w pewnej tylko mierze przetworzoną schyłkową fazę kultury łużyckiej. Dziedzictwo form i zwyczajów łużyckich jest tu tak wielkie, że skłaniało wielu badaczy do uznawania wręcz lateńskiej fazy kultury pomorskiej za bezpośrednią kontynuację kultury łużyckiej¹¹⁴.

Jeszcze większe trudności niż w wypadku cmentarzysk napotykamy przy próbach wyróżniania schyłkowej lateńskiej fazy kultury łużyckiej w materiałach pochodzących z osad. Z terenu naszego kraju znamy bowiem zaledwie jeden obiekt z osady kultury łużyckiej, który możemy

^,u Wożniak. 0*adnictu>o~.. s. 43-44, przypis 13.

*“ Nosek, op. dŁ. s. 38; Gedl, TJtoagi o kulturze pomorskiej, s. 103-188.