P1240370

120

lokretnego ronl^kosanU odkuwkl przoz nagrzewani* do ozarwnnoAoi i studzenie, powtarzana*© P° katda^ aarii uderzeń młotkiem . W efekcie otrzymuj. alt produkt o podwyższonej sprężystości, co walna w przedmiotach lub lob detalach naralornych na zginania w trakcie użytkowania. Do tematu nawiązują obecność w bogaty* skarbie Witkowskim dwóch kowadełek z brązu Przyborów absolutnie rzadkich w skali krajowej (doliczając egzemplarz za a karbu przemyskiego - IV SB) ¹ •

Ba wyższy a poziomie obserwacji w pomorskim zasobie metali ze schyłku epoki brązu da się wydzielić według prowizorycznych spostrzeżeń E. Sprock-hoffe^V7    dwa zasadnicze kręgi formalne (błędnie .grupy*), określana

dość umowni# Jako dolnoodrzański i dolnowiślański, oznaczająca w istocie -rzecz oczywista - obszary zróżnicowanej konsumpcji, lecz nie tylko to. Ponieważ poddawanej klasyfikacji całości nadają zdecydowania ton formy lokalne, można by kojarzyć oba kręgi, przynajmniaj częściowo, również ze strefami rodzimej wytwórczości, wypada w tym miejscu ustosunkować się do kwestii zasięgu rzeczowego i przestrzennego kręgów. Uderzające, że zróżnicowanie obu Jednostek rysuje się wyłącznie w dziedzinie ozdób, pomijając pojedynczy, mało ważny przykład broni (miecze z wąską sztabą do rękojeści w liczbie 4 egzemplarzy z Nadodrza)³¹⁹. Krąg dolnoodrzański mają charakteryzować: 2 odmiany zapinek płytowych (starsze gładkie; z ornamentem pod-kowlastym), 2 typy napierśników (nadodrzańskie; środkowopomorskle), tarczki do uprzęży z uszkiem, 2 typy bransolet (z podwójnego drutu cienkiego; nerkowa te nad odrzańskie) i wreszcie 2 typy naszyjników skręcanych (starsze cienkie; ostro profilowana). Do okazów przewodnich kręgu dolnowiślań-skiego wspomniany autor zalicza: 3 typy napierśników (z. płyt sierpowatych; pocbyle - wzdłużnie że ber kowane; późne pierś cleni owate), 2 typy bransolet (z podwójnego drutu grubego; nerkowa te nadwiślańskie), tarczki do uprzęży z ni te a, 3 typy wisiorków (grzebieniowa te , klepsydrowa te, ażurowe).

V ćwierć wieku potem, w efekcie postępu własnych studiów ujmujący oh problem kulturowego podziału Pomorza w szerszym zasięgu ościennym* koryguje Sprockhoff ramy przestrzenne .grupy" dolnoodrzańskieJ przez uwzględnienie materiałów z ziem przylegających do rzeki od zachodu. Jednocześnie dyatyn-ktory owego kręgu formalnego zostają uzupełnione (siekierki z czworokątną tulejką, siekierki głęboko żłobkowane, formy specjalne mieczów,    taśmy

ozdobne) lub typologicznie rozbudowane (tarczki do uprzęży odmiany    Stoi-

zenburg 1 Kalisz Pom.)³¹^. Omawiany dwupodział sformułowany został głównie dla V EB, Jednak niekonsekwentnie respektował względnie precyzyjne cezury chronologiczno-typologiczne niektórych Jednostek klasyfikacyjnych, zna-

Lepieśskl *1962, s. 60; Prahistoria *1579, s. 275. Sprockhoff 1956, t. I, s. 66, t. II, tabl. Hi* ³ Prahistoria 1979. s. 1*12, ryc. 52*5, *. 146.

⁵¹⁷    Sprockhoff 1930a|    1931b.

⁵¹⁸    * • « • 1 I979b, s. 33 (typ VII).

Sprockhoff 1956, i. Z, s. 230.

m skądinąd dobrze Sprockhoff owi 1 współczesnej nu nauco. Vłą ozenie    ma

teriałów wcześniejszych (IV BB - mlecze z wąską sztabą do rękojeści, starsze zapinki płytowe) 1 późniejszych (HaC - napierśniki pierś cień Iowa te, naszyjniki ostro profilowane) tyło metodycznie problematyczne (podstawy selekcji ?),a merytorycznie (sekwencja genetyezno-aastfpcza) - niekonieczne.

Co się tyczy koniunkcjl przestrzennej obu kręgów, ustali! jej przebieg wzdłuż Parsęty 1 Gwdy (Kołobrzeg /Koszalin - Białogard - Szczecinek - Piła), zastrzegając nlellneame rozumienie granicy wobec wzajemnego nakładania się skrajów zasięgów pewnych kartowanych wyznaczników. Jego zdaniem obszar kręgu dolnoodrzańskiego najdokładniej obrazuje dyspersja zapinek podko-aiastyolr, co - Jak wykazaliśmy w rozdziale I - nie Jest prawdą w świetle szczegółowej analizy kartograficznej. Podobnie węższy obszar występowania cechuje halsztackie napierśniki plerścieniowate 1 ich wizerunki na popielnicach w stosunku do wytoczonego kręgu dolnowlśltńsklego, co odbiera im niesłusznie imputowany walor specjalnego wyróżnika^²¹. Pragnę na marginesie zauważyć, te krąg nadwiślański, utożsamiony przez nowszą prahisto-riograflę polską ze strefą produkcyjno-dyatrybucyjną wschcdnlopomorsklch (kaszubskich) centrów wytwórczych, relatywnie lepiej poznaną niż zachodniopomorska, konweniuje niezmiernie dokładnie na zachodniej rubieży z zeelęgiem popielnic twarzowych^²², co trudno na obecnym etapie badań poprawnie vy tłumaczyć.

Sprockhoff zaobserwował jeszcze Inną linię podziału geograficznego w rozmieszczeniu pomorskiego inwentarza brązów, biegnącą z grubsza wzdłuż bałtyckiej moreny czołowej (tzw. garbu pomorskiego) 1 oddzielającą równoleżnikowo usytuowane „grupy" nadbałtycką oraz południową, czyli nadnotecjtą (aa SOdabhang des Baltischen HBhenrttckens)³²^. Mówiąc o innym rozgraniczeniu twierdzimy o odmiennej merytorycznie Jakości podlegającej podziałowi.

Z tego względu supozycja o jednorodnym czwórpodziale Pomorza jest chybiona. fychotomia bazuje na mniejszej liczbie wyróżników (typów lub odmian), a Jej istota tyczy bardziej form o genezie obcej niż lokalnej. I tak „grupę" nadbałtycką opisywać mają: z bransolet - okazy złote z pierśclenlowatymi końcami, późne nerkowate, puste blaszane, taśmowa te - pseudo spiralne, z zapinek - egzemplarze z drucianym kabłąkiem 1 tarczkami spiralnymi, zaopatrzonymi w mi beczkowaty występ, wreszcie miecze z głowicą antenową.Po drugiej stronie tzw. garbu pomorskiego dystynktywne są: bransolety cylindryczne z ornamentyką zygzakowatą, jak również 2 odmiany zapinek z tarczkami spiralnymi (o blaszanym, romboidalnym kabłąku; za szpilą o główce

³²⁰ Sprockhoff 1931b, s. 6.

Sprockhoff 19JOa, s. 128; I931b, s. 19. ryo. 24 (aapa). -² Prahistoria 1979, s. 158, ryc. 84 (mapa), s. 305. ryc. 185 (aapa).

s. 282;

³²³ Sprockhoff 1930a, s. 29, 31| 1931b, f. 12*1 **936, t. I. (estrzeaski 1998, ₈. 134, 135.