PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (114)

Nie mogłam spać jedynie pierwszej nocy i trochę płakałam, ale tylko z Twojego, najlepsza i kochana Mamusiu, powodu.”¹

„Nie mam lęku przed śmiercią, w każdym razie nie jest on większy niż przed jakąś nieprzyjemną operacją, to trwa przecież tak krótko! moment i po wszystkim!”²

„Co do mojego losu, to znajduję się obecnie w stanie wspaniałej obojętności, który chciałabym zachować do końca. Śmierć własna nie jest ani w połowie takim nieszczęściem, jak śmierć .ukochanej istoty, dlatego tak bezgranicznie smutno mi, gdy myślę o Was, najdrożsi Rodzice!”³

„Nie czuję się nieszczęśliwa świadomością, że muszę umierać, tę świadomość mają przecież wszyscy ludzie, z tą różnicą, że nie znają dnia ani godziny. Śmierć jest tak samo naturalna, jak i życic i tak samo po prostu trzeba do niej podchodzić. Kto życie dobrze zrozumiał, ten i umrzeć potrafi. Umieramy wolne, tak, wolne! Bo życie w więzieniu nauczyło nas wyzbyć się wszystkich małości, których niewolnikami są ludzie z zewnątrz. Duszy ludzkiej nikt nie jest w stanie zniewolić, jeśli sam człowiek nie zamknie się w czterech ścianach ciasnych pojęć i przesądów. W więzieniu stałam się, o zgrozo! bardzo niekatolicka.”⁴

Ostatnie słowa ostatniego listu pisanego tuż przed egzekucją brzmią:

„Jestem zupełnie spokojna, wierzcie mi, że zostanę spokojna do ostatniej chwili. Mój ostatni obowiązek względem Polski i Was — to umrzeć dzielnie!”⁵

Przytoczmy jeszcze dwa listy skazanych na śmierć członków francuskiego ruchu oporu.

„Umieram młodo, bardzo mjodp, Ale jest coś, co nie umiera — to moje marzenia. Nigdy nie wydawały mi się równie jasne, równie wspaniałe jak w tej chwili. Zbliża się chwila realizacji, list mój się kończy, czas biegnie — tylko trzy godziny dzielą od śmierci. Moje życie dobiega końca.

Wkrótce nastąpi surowa zima, a po zimie piękne lato. A mnie śmierć wydaje się śmieszna, przecież ja nie umieram, przecież mnie nie zabiją, będę żył wiecznie. Moje imię będzie po śmierci jak salwa armatnia, jak salut nadziei.

Nie zapominajcie o towarzyszach, którzy są uwięzieni, nie zapominajcie o ich rodzinach, które są bez środków do życia.

Ostatnie moje myśli biegną ku profesorom Wyż.-szcj Szkoły w Valenciennes.

Umieram po to, by Francja była wolna, silna i szczęśliwa.”⁶

Drugi list, zupełnie w innym stylu, oddaje jednak to samo głębokie zatroskanie życiem.

„Najdroższa Żono.

Maleńka Mimi, Marysia, Janka!

Stanąłem przed trybunałem wojennym razem z Julianem Corentinem, Armandem Primot, Albertem Larzuł i Prosperem Quernener. Ze smutkiem muszę Wam oznajmić, że wszyscy, cała piątka, zostaliśmy skazani na śmierć.

Droga Żono, nie wstydzę się przed nikim, bo przecież . . ................... (cenzura).

Staraj się dokończyć budowę domu. Wychowaj dobrze Mimi, uważaj na nią. Książeczka oszczędnościowa jest u Meneza w kredensie.

Powiedz Gabrielowi i D,.., żeby Ci okazali pomoc. Mam do nich zaufanie.

Moje ubranie daj Jankowi. Starajcie się poradzić sobie, życie jest krótkie. Zeszyt z rachunkami ze stat-

231

Tamże, s. 55.

‘ Tamże, s. 56.

* Tamże, s. 65.

* Tamże, s. 101.

* Tamże, s. 130.

Lisi;; rozstrzelanych. Czeruona księga francuskiego mchu oporu, Warszawa 1949, s. 114.