PICT5955

nych dzieci i młodzieży, w tym również ich deficytów rozwojowych, jak agrarna-tyzm lub braki w funkcjonowaniu analizatorów słuchowych lub wzrokowych, a także nierzadko procesów kompensacyjnych (U. Suhrwcicr, 1976, s. 85).

W związku / powyższym warto wspomnieć jeszcze o tym. że analiza zeszytem' lub próbek pisma może ułatwić wykrycie różnego rodzaju trudności w pisaniu. przejawiające się w ilości i jakości popełnianych błędów lub w graficznej postaci pisma (N. Nartowska, 1973. s. 461). Analiza taka może również umożliwić dostarczenie pewnych danych na temat rozwoju mowy i myślenia u dzieci i młodzieży (Ił Suhrwcicr 1976, s. 85).

Wartość poznawcza analizy dokumentów

Jak już wspomniano, analiza dokumentów poza szerokim zakresem problemów badawczych, jakich może ona dotyczyć - dopomaga także m.in. w uzupełnianiu, a niekiedy i w pogłębianiu badań przeprowadzanych za pomocą innych metod i technik badawczych. To one nade wszystko pozwalają na jakościowe podejście w badaniach pedagogicznych. W tym sensie są często niezbędnym uzupełnieniem podejścia ilościowego w tego rodzaju badaniach.

Nierzadko analiza dokumentów pozwala też na rozwiązywanie problemów, których rozstrzygnięcie byłoby praktycznie rzecz biorąc mało prawdopodobne, pr/y użyciu takich metod badań, jak np. metoda szacowania, eksperyment pedagogiczny czy testy wiadomości uczniów. Dotyczy to m.in. staranności, dokładności, zręczności w wykonywaniu przez dzieci i młodzież różnego rodzaju prac własnych; ich zamiłowania do systematyczności i porządku; popełnianych przez nic błędów w wypracowaniach, rysunkach, pracach ręcznych czy konstrukcyjnych. Niekiedy za pomocą analizy dokumentów można dogłębniej — niż z zastosowaniem pozostałych sposobów badań określić niektóre zdolności, w tym szczególnie zdolności graficzne, spostrzegawczość i wyobraźnię przestrzenną. Przydatne dla takiej analizy okazują się zwłaszcza prace konstrukcyjne i rysunki (por. Z. Skórny, 1974, s. 25). Stosuje się ją także i wtedy, gdy badanie jakiegoś problemu innymi metodami i technikami badawczymi wydaje się nieekonomiczne lub tylko częściowo możliwe.

Najczęściej analiza dokumentów stanowi punkt wyjścia dla sformułowania nowego problemu badawczego i ustalenia hipotez roboczych oraz staje się użyteczna w konstruowaniu bardziej obiektywnych metod i technik badawczych. Słowem, pozwala możliwie precyzyjnie określić naukową aparaturę pojęciową i odpowiednio uszczegółowić ogólną koncepcję badań. Znaczną pomoc przy tym oddaje w celowym doborze osób badanych i umożliwia bliższą ich charakterystykę.

Ponadto istotnym powodem, dla którego warto odwołać się do analizy dokumentów w badaniach pedagogicznych, są także jej walory wychowawcze.

238

Analiza taka bowiem zwłaszcza przeprowadzana na podstawie dokumentów intencjonalnych tworzonych — może umożliwić badanym odreagowanie przykrych i bolesnych przeżyć (napięć), skłonić do głębszych refleksji nad własnym postępowaniem lub umocnić ich poczucie znaczenia i wartości.

Niedomogi analizy dokumentów

Oprócz zarysowanych wyżej niewątpliwych zalet, analiza dokumentów — jako metoda badawcza - ma również wiele cech ujemnych, które wiążą się przede wszystkim z nic zawsze pełną i wiarygodną wartością poznawczą analizowanych dokumentów. Dlatego też słusznie przestrzega się przed jej nadużywaniem i bezkrytycznym do niej zaufaniem w badaniach pedagogicznych

Przede wszystkim dokumenty przedstawiają fakty czy zdarzenia na ogół w sposób jednostronny; są subiektywnym obrazem rozwoju psychicznego i społecznego dzieci i młodzieży. Stąd też przysługuje im zaledwie znikomy stopień zobiektywizowania zawartych w nich danych. Ich wartość poznawcza zależy często nic tyle od mniej lub bardziej obiektywnego patrzenia na przedstawioną rzeczywistość, ile zwłaszcza od motywów, jakie skłoniły dzieci i młodzież do wykonywania określonych wytworów działania. Tc zaś mogą być bardzo różne.

w

G. Allport wymienia ich kilkanaście, a między innymi ekshibicjonizm, potrzebę podporządkowania się, radość z wyrażania się w formie literackiej, pragnienie oczyszczenia (katharsis), żądzę materialnych zysków, naukowe zainteresowania, pragnienie „nieśmiertelności" i inne (za P Atteslandcr. 1969, s. Ml. W każdym razie, przeprowadzając analizę dokumentów, warto pamiętać, że me wszystkie one powstały z zamiarem adekw atnego odzwierciedlania opisanych w nich faktów, zjawisk, zdarzeń Nierzadko są niekompletne, niedokładne i tendencyjnie selektywne (por. M.Q. Patton, 1990, s. 245).

Możliwe są także mniej lub bardziej świadome deformacje zawartych w dokumentach danych. Mogą wystąpić one zwłaszcza wtedy, gdy dzieci lub młodzież, proszone na przykład o wypowiedzi pisemne, uśw iadamiają sobie, że będą lub mogą być na tej podstawie oceniane. Podobna sytuacja może wystąpić w przypadku rysunków, które dziecko dla zapew nienia odpow iedniego ..poziomu" woli odrysowywać niż rysow ać z pamięci. „Nawet dzienniki i pamiętniki -jak twierdzi Z. Skórny (1974, s. 126) - pisane najczęściej dla samego siebie i ukrywane przed postronnymi osobami nie zawsze są w pełni szczere i dają raczej obraz tego, jakim piszący pragnąłby być. niż jakim jest naprawdę"

W przypadku dokumentów zastanych istnieje na ogół duża trudność w ich gromadzeniu. Dzieci i młodzież udostępniają / reguły niechętnie innym osobom swoje wytwory, wykonane przez nich na własny użytek i dla własnej przyjemno-c¹' ^Dot>'^czy ^l° szczególnie dzienników i listów. Trudności takie występują na-

239