PICT6300

206 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Analiza jakościowa i ilościowa wyników badań wybiega więc poza czysty opis, bez którego jednak nie byłaby możliwa do przeprowadzenia. Toteż koniecznym warunkiem jej dokonania jest w miarę dokładny opis wspomnianych danych. Przy czym analiza jakościowa pozostaje w ścisłym związku z badaniami jakościowymi, a analiza ilościowa z badaniami ilościowymi. Pierwsza z nich dotyczy zatem danych, których nie da się przedstawić ilościowo. Druga natomiast obejmuje swym zasięgiem materiał badawczy, którego zmienne poddano operacjonalizacji, czyli - jak wiemy - czynności nadania im empirycznego sensu w postaci określó? nych wskaźników. Wymaga ona gruntownej umiejętności posługiwania się zarówno metodami statystyki opisowej, jak i matematycznej (por. G. A. Ferguson, Y. Takane, 1997; J. Gnitecki, 1992; B. Niemierko, 1990).

Ilościowa analiza wyników badań z wykorzystaniem statystyki na ogół obejmuje:

„1. Wstępne zestawienie rezultatów liczbowych przedstawionych w kolejności przeprowadzanych badań (tabela surowa).

Uporządkowane zestawienie rezultatów badań poszczególnych zmiennych (skala porządkowa).

Ustalenie przedziałów klasowych oraz zakwalifikowanie do nich poszczególnych rezultatów (szereg rozdzielony, czyli skala przedziałowa).

Przedstawienie graficzne szeregu rozdzielczego w formie krzywej, histogramu lub diagramu.

Ustalenie miar tendenq'i centralnej (średnia arytmetyczna, mediana lub średnia modalna).

Obliczenie rozproszenia, dyspersji rezultatów (odchylenie średnie, wa-riancja, odchylenie standardowe).

Określenie korelaq'i zachodzących między zmiennymi oraz istotności stwierdzonych różnic.

Weryfikacja hipotez zawartych w problemie badań za pomocą odpowiednich testów statystycznych" (Z. Skórny, 1984, s. 122).

Należy jednak stale pamiętać, że nawet najbardziej wnikliwa analiza ilościowa wyników badań nie jest w stanie wyrównać braków czy niedo-magań w poprawnym sformułowaniu problemów i hipotez, jak również błędów w konstruowaniu narzędzi badawczych i w ich zastosowaniu wobec osób, które zostały źle dobrane. Nie ulega bowiem wątpliwości, że uzyskane wyniki badań o niepewnej wartości poznawczej czynią ich opracowanie czymś całkiem bezużytecznym (por. T. Lewowicki, 1984, s. 9).

W ostatnich kilku latach zaznacza się w metodologii badań pedagogicznych wyraźna tendencja do dawania pierwszeństwa analizie jakościowej materiału badawczego przed analizą ilościową. Jest to naturalna reakcja na preferowanie - zwłaszcza w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych (o czym mówi się także w rozdziale III) - badań ilościowych w psychologii i pedagogice oraz nieodłącznej od nich analizy ilościowej. Sądzono wówczas, że najwyższym środkiem przyśpieszenia ogólnego rozwoju w naukach pedagogicznych jest sięganie po zdobycze współczesnej matematyki i wykorzystanie ich w procesie badawczym. Wprawdzie taka tendencja wydaje się słuszna, ale na pewno nie byłoby wskazane apoteozowanie analizy ilościowej, w tym szczególnie wedle zaleceń statystyki matematycznej i to z wyraźnym niedocenianiem analizy jakościowej wyników badań.

Warto więc pamiętać, że to nie tylko analiza ilościowa, lecz także jakościowa umożliwia rozpoznanie istotnych cech badanej rzeczywistości. Bez analizy jakościowej wyłącznie ilościowe opracowanie wyników badań jest wyraźnie zubożone i na ogół mało zrozumiałe. Liczby bowiem - jako główne narzędzia analizy ilościowej - są zawsze tylko symbolami czegoś. Nie odzwierciedlają w pełni zjawiska, którego dotyczą, czyli nie są w stanie ukazać jego wyczerpującego i złożonego obrazu. Jakkolwiek analiza ilościowa pomaga w dokładnym unaocznieniu wielkości i częstości badanych cech oraz korelacji (współzależności) zachodzących między nimi, to jednak jest daleka od przedstawienia materiału badawczego w taki sposób, aby można było poznać i przeżyć głębszy sens badanego fragmentu pedagogicznej rzeczywistości.

Toteż trudno byłoby zrozumieć np. sensowność eksperymentalnych badań bez szerszego opisu i analizy jakościowej uwzględnionych w nich zmiennych niezależnych. Tymczasem na przekór powyższemu postulatowi nader często zdarza się, iż w badaniach tego typu główną uwagę skupia się na ilościowej charakterystyce zmiennych zależnych. Zmienne niezależne natomiast przedstawia się co najwyżej ogólnikowo i schematycznie, zamiast poddać je szczegółowej analizie jakościowej.

Słowem, opracowanie wyników badań jest tylko wtedy poprawne, gdy nie ogranicza się jedynie do ich zwykłego uporządkowania, ale w niemal równej mierze obejmuje swym zasięgiem zarówno ich analizę jakościową, jak i ilościową. Przy czym analiza jakościowa odnosi się również do wielu zmiennych zależnych, a analiza ilościowa niekiedy staje się niezbędna również w przypadku zmiennych niezależnych. Rzeczą niezwykle ważną jest także poprawne wyciąganie ogólnych i szczegółowych wniosków z dokonanego opisu i analizy materiału badawczego, w tym także sformułowanie praktycznych wniosków czy inaczej mówiąc - wdrożeniowych (por. Z. Skórny, 1984. s. 125-137). Nie bez znaczenia jest też opublikowanie wyników badań wraz z wnioskami, jeżeli przeprowadzono je zgod-