PICT6318

242 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

używane są one przez przedstawicieli różnych dyscyplin pedagogicznych oraz dotyczą - oprócz elementarnych wiadomości z zakresu programu szkolnego § także ich rozumienia i innych zdolności intelektualnych.

Określenie testów wiadomości szkolnych

Na ogół przez testy osiągnięć szkolnych - niezależnie od sposobu ich nazywania - rozumie się w miarę obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się). Chodzi tu o taki pomiar, za pomocą którego dokonuje się sprawdzania osiągnięć szkolnych, „według jasno określonych i dających się doświadczalnie potwierdzić reguł" (B. Niemierko, 1975a, s. 10). W tyiwznaczeniu testy osiągnięć szkolnych są „zbiorem zadań, dostosowanym do określonej treści nauczania w taki sposób, by na podstawie wyniku testowania można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez ucznia, oraz przeznaczonym do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego" (B. Niemierko, 1975b, s. 9). Rozumiane w ten sposób testy służą w szczególności do diagnozy i zarazem oceny dotychczasowych osiągnięć szkolnych uczniów.

W każdym razie tego rodzaju testy mają na celu nie tylko ustalenie pamięciowego zasobu wiedzy uczniów, lecz także - zgodnie np. z taksonomią B. S. Blooma (1956) - rozumienia zapamiętanej treści, umiejętności rozwiązywania znanego lub nowego problemu, krytycznej oceny określonej sytuacji i zdolności do syntezy. Niestety, wiele stosowanych w szkołach testów osiągnięć szkolnych nie wykracza poza pamięciowy zasób wiedzy i jej rozumienie.

Użyteczne - szczególnie w badaniach pedagogicznych - okazują się wyłącznie testy osiągnięć szkolnych, które zapewniają wymierną, porównywalną i sprawiedliwą ocenę wyników nauczania przy jednoczesnym zminimalizowania subiektywizmu przy ocenianiu; umożliwiają sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczniów na różnym poziomie i możliwie z większej części materiału nauczania; pozwalają na zobiektywizowaną ocenę osiągnięć szkolnych wielu uczniów jednocześnie, i to z reguły w krótkim czasie; stwarzają też możliwość porównania wyników nauczania wielu klas i szkół, a tym samym w pewnym sensie skuteczności stosowanych tam metod i form pracy dydaktycznej.

p

X. PRZEGLĄD METOD t TECHNIK BADAŃ PEDAGOGICZNYCH 243

Cechy testów osiągnięć szkolnych

Aby testy mogły spełnić powyższe wymagania, zachodzi konieczność zadbania o należytą ich trafność, rzetelność, normalizację i standaryzację.

Są to cztery podstawowe cechy testów osiągnięć szkolnych.

Testy takie o wysokim stopniu trafności, czyli testy, za pomocą których dokonuje się pomiaru tego, co rzeczywiście zamierza się zbadać, odznaczają się zdolnością różnicowania osób badanych pod względem poziomu posiadanej przez nie wiedzy i umiejętności. Mówi się, że w takim przypadku testom osiągnięć szkolnych przysługuje moc dyskryminacyjna. Ocenia się ją bądź to według kryteriów zewnętrznych, tj. z uwzględnieniem współzależności (korelacji) między wynikami danego testu a wynikami innych, podobnych tematycznie testów (sprawdzonych pod względem trafności), bądź według kryterium wewnętrznego, czyli z uwzględnieniem korelacji pomiędzy liczbą poprawnych z założenia rozwiązań pojedynczego zadania testowego a wynikami danego testu jako całości (por. H. G. Macintosh, R. B. Morrison, 1969, s. 59-72; M. Łobocki, 1984, s. 193--199). Zaleca się sprawdzanie testów osiągnięć szkolnych zarówno pod względem scharakteryzowanej w rozdziale III trafności treściowej (wewnętrznej) i prognostycznej, jak również kongruencyjnej (diagnostycznej) i teoretycznej (por. B. Niemierko, 1975a, s. 172-216).

Rzetelność testów osiągnięć szkolnych, czyli ich dokładność, polega na tym, że uzyskane za ich pomocą wyniki u tej samej osoby lub tej samej grupy osób będą do siebie bardzo zbliżone podczas kolejnych badań, przeprowadzanych w niewielkich odstępach czasu. Zakłada się tu również - podobnie jak w wypadku trafności - dużą zbieżność wyników testów wystarczająco rzetelnych z wynikami innych metod badań o wysokiej rzetelności. Przy czym uważa się, że test jest rzetelny tylko wówczas, gdy współczynnik korelacji dwóch następujących po sobie badań nie jest mniejszy aniżeli +0,75. Niektórzy zaś są zdania, że nie powinien być mniejszy niż +0,90 (E. R. Hilgard, 1972, s. 585). Nigdy oczywiście nie należy oczekiwać korelacji równej +1, „ponieważ działanie czynnika czasu musi siłą naturalnej konieczności - wedle słów W. Zaczyńskiego (1995, s. 113) - modyfikować uzyskiwane wyniki pomiarów".

Normalizaqa testów osiągnięć szkolnych polega na opracowaniu specjalnych norm, umożliwiających odpowiednią interpretaqę otrzymanych wyników testowych. Są to normy odnoszące się do ściśle określonej populacji, tj. nie można ich przenosić na osoby z innej populacji. Stąd też niedopuszczalne jest bezkrytyczne stosowanie testów opracowanych np. dla uczniów ze środowiska miejskiego w szkołach wiejskich lub testów