PICT6327

260 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

tania otwartego, np. „Jak wyobrażam sobie swoje życie za 3—5 lat?" lub określonego stwierdzenia (zdania), jak: „Moje poglądy na szkołę koedukacyjną" (por. S. Lapkowska, 1959, s. 51; R. Łapińska, 1958, s. 40). Każdy z tematów poprzedza odpowiednia instrukcja, w której podaje się cel badań oraz zapewnia się badane osoby o anonimowości składanych przez nie wypowiedzi i o dyskreq‘i badacza.

Analiza rysunków stanowi przeważnie próbę opisu i interpretacji od-! noszących się do nich treści, barw i warunków, w jakich powstały. Badacz ! ogranicza się przy tym najczęściej do przeprowadzenia jakościowej ana-' lizy rysunków i kieruje się przeważnie ogólnym wrażeniem, jakie wywierają na nim te rysunki (por. S. Szuman, 1962, s. 163). Tak więc jest ona zabarwiona wyraźnie subiektywnie. Rzecznikami tego typu analizy byli m.in. E. Cooke, D. G. Kerschensteiner, E. Claparede, C. i W. Sternowie, a w Polsce S. Szuman.

Ponadto badacz w analizie rysunków poszukuje wsparcia w psycho-metrycznym podejściu badawczym, wymagającym dokładnego określenia kryteriów ocen, dzięki którym dokonywana przez niego analiza zyskuje na swej trafności i rzetelności. Przykładem jej może być pomiar inteligencji za pomocą skali „Narysuj człowieka" (Draw-a-Mati), zgodnie z propo-zyqą F. Goodenough (por. B. Hornowski, 1970). Niekiedy pomocna może być projekcyjna analiza rysunków, która jednak - podobnie jak analiza psychometryczna - bliższa jest badaniom psychologicznym.

W badaniach pedagogicznych przydatna okazuje się analiza rysunków zarówno na tematy ściśle określone (zadane), jak i dowolne. Warto jednak pamiętać, że bez względu na temat rysunków i sposób ich analizy doniosłe znaczenie, z metodologicznego punktu widzenia, ma z reguły uwzględnienie większej liczby rysunków, znajomość warunków, w jakich one powstały, oraz sprawdzanie nasuwających się wniosków z dokonanej analizy za pomocą innych metod i technik badawczych.

Nie rnniej-ważną od_anąlizyxysunków i wypracowań jest analiza dzienników (pamiętników), autobiografii, biografii, listów. Nierzadko przybiera ona nazwę metody biograficznej (por. B. Gołębiowski, 1995; I. K. Helling, 1990; A. Nowak, 1998). W stosowaniu jej wykorzystuje się także historie ustne, reportaże, dokumentalne filmy biograficzne, fotografie, zapiski w notesach, nagrania wideo i wszelkie inne źródła, z których można się dowiedzieć o zwykłych i nadzwyczajnych momentach czy epizodach w życiu interesującej badacza osoby. Dużą wagę przywiązywali do niej tacy uczeni, jak F. Znaniecki, K. i Ch. Biihlerowie, J. Chałasiński, R. Miller, C. i W. Sternowie oraz J. Szczepański, któremu zawdzięcza ona swą

nazwę.

Na zakończenie warto jeszcze raz przypomnieć, że w analizie dokumentów nieodzowne jest wykazanie ich wiarygodności. Dokumenty bowiem wprowadzające w błąd są z pewnością gorsze od braku jakichkolwiek dokumentów (por. J. Sztumski, 1995, s. 146). Powyższy wymóg dotyczy zwłaszcza dokumentów zastanych i to niezależnie od ich rodzaju, miejsca i warunków powstania.

7. Inne metody badań

Oprócz scharakteryzowanych wcześniej metod badań pedagogicznych istnieją także inne tego rodzaju metody. Należą do nich tzw. skale ocen, studium indywidualnych przypadków i metoda monograficzna. Skale ocen traktuje się bądź to jako samodzielną metodę badań, bądź jako pomocniczą technikę badawczą, użyteczną szczególnie w posługiwaniu się metodą sondażu diagnostycznego i obserwacją, a także po części w stosowaniu testów osiągnięć szkolnych i metody śocjometiyeznej. Najczęściej skale ocen wykorzystuje się w badaniach ankietowych, rozmowie i wywiadzie oraz plebiscycie życzliwości i niechęci, a także w opracowaniu scheduły obserwacyjnej i niektórych zadań testowych.

Metoda indywidualnych przypadków i metoda monograficzna natomiast tworzą dwie różne odmiany tzw. studium przypadku, tj. w jego wąskim i szerokim ujęciu (por. B. Turlejska, 1998, s. 76 i n.). To znaczy mają one na celu ukazanie funkcjonowania poszczególnych osób badanych (jak w stosowaniu metody indywidualnych przypadków) lub określonej instytucji opieki, wychowania czy kształcenia (jak w wypadku metody monograficznej). Stosowane są one głównie na gruncie pedagogiki społecznej.

Niestety, nie ma - jak dotąd - w metodologii badań pedagogicznych jednoznacznego stanowiska w sprawie usytuowania skal ocen, metody indywidualnych przypadków i metody monograficznej w strukturze stosowanych aktualnie metod w pedagogice. W każdym razie metody te są bezsprzecznie w miarę wartościowymi metodologicznie sposobami badań pedagogicznych. Toteż zasługują na wykorzystanie ich w procesie badawczym i są rzeczywiście coraz częściej obecne w pedagogice.