pic 11 06 280127

dobne jak u Mamona, rozpatrując i miejsce opisu w obrębie narracji, i autonomiczne cechy deskrypcji. Tak więc-według polskiego krytyka - zadaniem opisu jest: 1) systematyzacja wiedzy o świecie przedstawionym; 2) programowanie kolejnych faz opowiadania; 3) wprowadzanie zróżnicowania podmiotowego (poprzez punkty widzenia i sposób wartościowania zawarty w opisie); 4) delimitacja opowiadania (w tym także wyznaczanie tempa narracji). Rozprawa zawiera również obszerną listę stylistycznych wyznaczników, za pomocą których da się określić sposób organizowania materiału leksykalnego w opisie. Są to właściwie jakby przeciwstawne bieguny stylistyczno-kompozycyjne, między którymi oscylują teksty opisowe: oszczędność w określaniu motywów uersus rozbudowane ciągi określeń; stały repertuar określeń do danego motywu us. każdorazowe pojawianie się nowych cech; dominacja języka potocznego czy literackiego vs. języki specjalistyczne (nacechowane); protokolarność opisu vs. opis z objaśnieniami; opis ze wstępnie ujawnionym tematem vs. opis z tematem ukrytym bądź podanym na końcu; ujawnienie wstępnego wartościowania w zapowiedzi opisu vs. brak predykatów ewaluacyjnych; porządek metaforyczny vs. porządek metonimiczny; obecność zabiegów instrumentacyj-nych vs. brak tychże¹. Takie zestawienie cech deskryptyw-nych pozwala na wychwycenie rozmaitości kompozycyjno--semantycznej opisów oraz umożliwia ocenę intensywności stylistycznego nacechowania poszczególnych tekstów. Uwidoczniona została przy tym pewna immanentna skalarność wszelkich typologii deskrypcji - na razie głównie na poziomie stylistycznym.

Z kolei w szkicu pt. Opis w dziewiętnastowiecznej literaturze polskiej: ujęcie encyklopedyczne Janusz Sławiński zwrócił uwagę na występujące w polskiej prozie dojrzałego realizmu opisy, które były „swego rodzaju «cytatami» procesów postrzeżeniowych bohatera”, i w których „istotną rolę gra nastawienie poznawcze bohatera: jego wola zobaczenia świata (...), selektywna ciekawość, sposób hierarchizowania, scala-ma, interpretowania i ewaluacji danych obserwacyjnych, stan ducha (,..)”², akcentował tez zmienność zadań i aspektów opisów w poszczególnych nurtach literackich i gatunkach.

Zarówno Hamon, jak i Sławiński połączyli więc w badaniach nad opisem analizę fabularną z perspektywą historyczną, a ponadto uwzględnili w swych pracach kwestie morfologii, stylistyki oraz tekstowej i poznawczej spójności opisu. Stworzyli w ten sposób podstawy współczesnej poetyki deskrypcji, która wykracza znacznie poza strukturalistyczne ograniczenia. Uwzględnienie niezależnej oceny funkcjonalności deskrypcji od funkcji opowiadania oraz dokonanie - by tak rzec - literaturoznawczego równouprawnienia opisu w obrębie badań nad narracją ważne jest i ze względu na różnorodność literackiej tradycji, i możliwość przezwyciężenia dotychczasowych metodologicznych trudności.

Budowa składniowa i zasady wewnętrznej organizacji opisu

Na szczególną uwagę zasługują zawarte w teoretycznym szkicu Sławińskiego rozróżnienia rozmaitych stopni składniowego skomplikowania deskrypcji oraz przedstawienie wewnętrznych zasad koherencji opisów. Trzeba przy tym dodać, że z perspektywy teoretycznoliterackiej właściwie nikt do lat 80. nie zajmował się w Polsce morfologią deskrypcji oraz wzajemnymi zależnościami między strukturą zdań opowiadania i opisu - prócz Kazimierza Budzyka w 1946 roku, oraz (nawiązującego doń) Sławomira Winkowskiego w 1973 roku³.

1

J. Stawiński, Próby teoretycznohłerackie, s. 205-206.

2

Idem, Opis w dziewiętnastowiecznej literaturze polskiejop. cit., s. 221.

3

   Zob K. Budzyk, Struktura językowa prozy powieściowej, w: Stylistyka teoretyczna w Polsce, red. K Budzyk, Warszawa 1946, s. 203-204; S. Winkowski, Z zagadnień poetyki opisu, „Litteraria” 1973, z. V.