P3111098

20 Dociekania filozoficzne

Równie dobrze każde twierdzenie moglibyśmy pisać w postaci pytania, dodawszy doń przytaknięcie, np.: „Czy pada? Tak!“. Czy znaczyłoby to, że w każdym twierdzeniu tkwi pewne pytanie?

Wolno nam, rzecz jasna, używać znaku asercji np. w opozycji do znaku zapytania; albo chcąc odróżnić twierdzenia od fikcji lub od supozycji. Błędem jest tylko sądzić, że twierdzenie składa się wobec tego z dwu aktów: z rozważania i ze stwierdzania (przydawania wartości logicznej itp.); i że spełniamy te akty według znaku zdaniowego mniej więcej tak, jak śpiewamy według nut. Do śpiewania z nut można porównywać głośne lub ciche czytanie napisanego zdania, ale nie ’rozumienie' (myślenie) czytanego zdania.

Znak asercji Fregego akcentuje początek zdania. Pełni on zatem funkcję podobną do funkcji końcowej kropki. Znak ten odróżnia cały okres zdaniowy od zdania w okresie. Gdy słyszę, że ktoś mówi „pada", a nie wiem, czy usłyszałem początek, czy też koniec okresu zdaniowego, to owo zdanie nic mi jeszcze nie mówi.

23. Lecz ile jest rodzajów zdań? Stwierdzanie, pytanie i rozkaz? - Istnieje niezliczona ich ilość: niezliczona ilość sposobów użycia tego wszystkiego, co zwiemy „znakiem", „słowem", „zdaniem". I mnogość ta nie jest czymś stałym, raz na zawsze danym; powstają bowiem, można rzec, nowe typy języka, nowe gry językowe, a inne stają się przestarzałe i idą w zapomnienie. (Pewien przybliżony obraz tego dać nam mogą przemiany matematyki.)

t ermin „</ra językowa" ma tu podkreślać, że mówienie jest częścią pewnej działalności, pewnego sposobu życia.

Bi    Uprzytomnij sobie mnogość gier językowych na takich

oto, i innych, przykładach:

rozkazywać i działać wedle rozkazu — opisywać przedmiot z wyglądu albo według pomiarów —

sporządzać przedmiot wedle opisu (rysunku) — zdawać sprawę z zajścia — snuć domysły na temat zajścia — wysunąć hipotezę i sprawdzać ją — przedstawiać wyniki eksperymentu za pomocą tabel i wykresów —

wymyślić historyjkę; i czytać ją — odgrywać coś jak w teatrze — śpiewać w korowodzie tanecznym — odgadywać zagadki — powiedzieć dowcip; opowiadać — rozwiązywać zwykłe zadania rachunkowe — przekładać z jednego języka na inny — prosić, dziękować, przeklinać, witać, modlić się.

Ciekawe byłoby porównać mnogość narzędzi językowych i sposobów ich użycia, mnogość rodzajów słów i zdań, z tym, co o budowie języka mówili logicy. (A także autor Traktatu logiczno-filozojicznego.)

24. Kto nie ma przed oczami mnogości gier językowych, skłonny będzie stawiać takie oto pytania: „Co to jest pytanie?". — Czy jest to stwierdzenie, że tego a tego nie

Wyobraźmy sobie obraz przedstawiający boksera w określonej postawie zawodniczej. Obrazu tego można użyć, by zakomunikować komuś jak ma stać, jak ma się trzymać; albo jak się trzymać nie powinien; albo jak pewien określony człowiek tam a tatu stał; albo itd. itd. Obraz ten można by (mówiąc chemicznie) nazwać rodnikiem zdania. Zapewne podobnie wyobrażał sobie Frege „supozycję".