ScannedImage 36

ZAKOŃCZENIE

Peyotyzm wyznawany dziś dość powszechnie przez Indian Ameryki Północnej, skupionych przede wszystkim w rezerwatach Stanów Zjednoczonych stanowi bez wątpienia wieloaspektowe w swej strukturze zjawisko społeczno-kulturowe. Należyte zatem zbadanie tej¹ współczesnej indiańskiej religii wymagało zastosowania analizy o charakterze kompleksowym. Tylko takie ujęcie interesującej nas problematyki gwarantowało stosunkowo najbardziej wszechstronne poznanie religii mającej w ostatnim stuleciu tak duży wpływ na kształtowanie się całkiem już współczesnych postaw poważnej części Indian. Ukazanie peyotyzmu w możliwie pełnym jego kształcie, było ze względu na dość skromną w Polsce znajomość związanych z nim zagadnień sprawą ważną, można powiedzieć — wręcz niezbędną. Konsekwencją tego ujęcia była konieczność rezygnacji z pewnych dociekań o węższym, bardziej specjalistycznym charakterze na rzecz niezbędnego ładunku treści informacyjnych.

Całość powyższych rozważań podporządkowana została jednej, wynikającej z analizy materiału koncepcji, według której peyotyzm zaliczony został do grupy zjawisk określanych mianem religii synkretycznych. W celu potwierdzenia słuszności tej do dziś kontrowersyjnej tezy poddano analizie zarówno sam peyotyzm w jego zmieniającym się w ciągu dziejów kształcie, jak i społeczno-kulturowe warunki, w jakich religia ta zrodziła się i rozwijała. Spróbujemy poniżej zrekapitulować najistotniejsze problemy poruszone w niniejszej pracy oraz wnioski wynikające z dociekań przeprowadzonych nad materiałem dowodowym.

1.    Emancypacja i specyficzny kulturowy awans peyotyzmu nastąpił dopiero na terenie rezerwatów Stanów Zjednoczonych, aczkolwiek religia ta wykazuje bardzo wyraźne powiązania genetyczne z meksykańskim kultem peyotu. Zestawienie obu tych zjawisk religijnych pozwoliło uchwycić swoistą ewolucję meksykańskiego kultu peyotu, który dopiero w odpowiednich warunkach społeczno-kulturowych przekształcił: się z wąskiego wycinka miejscowych wierzeń w jeden zwarty system religijny, o charakterze zinstytucjonalizowanego wyznania.

2.    Kolejne przekształcenia meksykańskiego kultu peyotu w trakcie jego infiltracji na północ, doprowadzające w efekcie do uformowania się peyotyzmu, były rezultatem działania kilku jakościowo różnych procesów synkretyzacyjnych. Z jednej bowiem strony następowało twórcze zespalanie się w jeden system wierzeń odmiennych pod względem genetycznym treści szeregu kultur indiańskich, pochodzących z różnych regionów społeczno-gospodarczych JL etnicznych. Z drugiej zaś strony zachodziła intensywna absorpcja całkowicie obcych wzorów zaczerpniętych z cywilizacji euro-amerykańskiej, realizowana na drodze włączania do tworzącego się kompleksu religijnego odpowiednio dobranych i przekształconych elementów chrześcijańskich.

3.    Wyraźnie zaznaczające się w peyotyzmie wpływy chrystianizmu zadecydowały o specyficznym charakterze tej nowej, indiańskiej reilgii, która powstała w rezultacie selekcji i rewizji zarówno tradycyjnych, autochtonicznych wierzeń plemiennych, jak i zasadniczego zrębu koncepcji chrześcijańskich. Należy przy tym uświadomić sobie fakt, że w procesie formowania się peyotyzmu miał miejsce twórczy rozwój zarówno komponentów tubylczych, jak i chrześcijańskich wyobrażeń religijnych, dostosowywanych do nowej sytuacji społeczno-politycznej i kulturowej, w jakiej znaleźli się Indianie. Z tego też względu religii tej nie można w żaden sposób uważać za rezultat zwykłego, czysto mechanicznego i przypadkowego zmieszania się elementów obcych genetycznie systemów wierzeń. Peyotyzm jako całość nie jest bowiem luźnym, eklektycznym konglomeratem różnych wzorów, ale stanowi z gruntu nową wartość, o własnych, odrębnych schematach strukturalno-funkcjo-nalnych, odróżniających tę religię zarówno od zespołu tradycyjnych wierzeń, jak i od którejkolwiek z odmian chrystianizmu.

4.    Uznanie synkretyzacji wierzeń — w przypadku peyotyzmu — za czynnik religiotwórczy implikowało konieczność ustalenia przyczyn, czy bodźców, które zapoczątkowały procesy zmierzające do uformowania na obszarach Ameryki Północnej nowej, indiańskiej religii. Analiza materiałów historycznych pozwoliła ustalić wyraźną zależność między natężaniem się procesów synkretyzacyjnych a ciągle pogarszającą się sytuacją polityczną, społeczno-gospodarczą i kulturową Indian zdominowanych przez społeczeństwo Białych.

- — Długotrwałe oddziaływanie technicznej cywilizacji euro-amerykańskiej spowodowało gruntowne przeobrażenie wszystkich prawie dziedzin indiańskiej egzystencji. Stałe załamywanie się dawnych wartości i wzorów kulturowych w obliczu niemożności sprostania nowym zadaniom następowało zresztą w sposób lawinowy. Jakiekolwiek zmiany w sferze działalności ekonomicznej pociągały od razu za sobą przekształcenia bądź rozpad tradycyjnych instytucji społecznych i związanych z nimi starych wyobrażeń religijnych.