Siuta Elementy prawa dla ekonomistów rodział 4 prawo karne (5)

złagodzenie kary. Nie podlega karze pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa.

Usiłcowanie polega na tym, że sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa, swoim zachowaniem (działaniem lub zaniechaniem) bezpośrednio zmierza do jego dokcnania, które jednak nie następuje.

Brak nezultatu stanowi istotę usiłowania. Obojętna jest przyczyna, dla której przestępne działanie nie zostało uwieńczone powodzeniem. Usiłowania dopuszcza się sprawca, który strzela do człowieka, ale nie trafia, w trakcie włamywania się zostaje ujęty, za pomocą prymitywnego wytrycha stara się otworzyć zamek skarbca bankowego itd. Przyczyny niepowodzenia sprawcy mogą być więc zarówno obiektywne, jak i wynikać z nieudolności sprawcy lub braku kwalifikacji.

Odróżnić należy usiłowanie u dolne i usiłowanie nieudolne. Usiłowanie udolne rm miejsce wtedy, gdy osiągnięcie zamierzonego celu jest obiektywnie rzecz bio:iąc możliwe, lecz sprawcy staje coś na przeszkodzie, na przykład zostaje puzyłapany w okradanym sklepie, nie trafia strzelając do człowieka. Natomiast: z usiłowaniem nieudolnym mamy do czynienia, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że w okolicznościach, w jakich działa, osiągnięcie zamierzonego celu nie jest w ogóle możliwe. Usiłowaniem nieudolnym jest na przykład kłamanie się z zamiarem kradzieży do kasy, która okazuje się pusta, strzelanie do leżącej na łóżku osoby z zamiarem pozbawienia jej życia, podczas gdy ofiara już uprzednio zmarła na atak serca itp. Nieudolność usiłowania wynika bądź z braku przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim przestępstwa, bądź też z użycia nieskutecznego środka.

Usiłowanie jest karalne. Sąd wymierza karę za usiłowanie w tych samych granicach co za dokonanie. Sprawca nie ponosi odpowiedzialności za usiłowanie, jeśli dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkom przestępnym. Jeśli sprawca starał się zapobiec skutkom swego działania, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 7. WINA

Wina jest jednym z niezbędnych elementów przestępstwa. Nie jest więc przestępstwem taki czyn, który odpowiada wprawdzie opisowi zamieszczonemu w jednym z przepisów kodeksu karnego, ale popełniony został w sposób niezawiniony. Bez winy nie ma przestępstwa. Poprawne zdefiniowanie winy natrafia na trudności.

Na ogół przez winę rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu.

Wina jest więc, w przeciwieństwie do pozostałych cech przestępstwa, cechą subiektywną, związaną z psychiką sprawcy.

Wina wyraża psychiczne zaangażowanie sprawcy w dokonywany czyn, przede wszystkim stopień tego zaangażowania i jego charakter. Zależnie od tego, w jaki sposób sprawca odnosi się do przestępstwa przed i w czasie jego popełniania - wina przejawia się w różnych, znanych kodeksowi karnemu formach.

Na formę winy wpływa więc decydująco psychiczne ustosunkowanie się sprawcy do czynu: czy chciał popełnić przestępstwo i świadomie dążył do celu, czy też przewidując możliwość przestępstwa zgadzał się na nie, nie mogąc na innej drodze osiągnąć jakiegoś ważnego celu itd.

Zależnie od stopnia świadomości i natężenia złej woli, prawo karne odróżnia winę umyślną i winę nieumyślną. Każda z nich występuje w dwóch formach. Wina umyślna ma postać: a) zamiaru bezpośredniego, b) zamiaru ewentualnego. Wina nieumyślna występuje jako: a) lekkomyślność, b) niedbalstwo.

Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony.

Ta forma winy występuje najczęściej. Charakteryzuje się świadomym dążeniem sprawcy do popełnienia przestępstwa. Wina złodzieja, który włamawszy się do sklepu kradnie z niego towary, to właśnie zamiar bezpośredni.

Zamiar ewentualny ma miejsce wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to.

W przypadku zamiaru ewentualnego sprawca nie dąży do przestępstwa, lecz do innego celu, legalnego lub nielegalnego - jednakże zdaje sobie sprawę, że osiągnięcie tego celu jest niemożliwe bez popełnienia przestępstwa i z góry na to przestępstwo się zgadza.

Formę zamiaru ewentualnego ma wina sprawców rozboju, którzy pozbawioną ubrania ofiarę napadu pozostawiają na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem swego działania liczyli się i z góry go akceptowali.

Lekkomyślność zachodzi wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć.

Lekkomyślność występuje np. w czynie kierowcy, który jedzie z niedozwoloną szybkością i powoduje wypadek. Sprawca oczywiście nie chciał swoją zbyt szybką jazdą doprowadzić do wypadku, jednakże przewidywał taką możliwość i tylko przypuszczał - bez wystarczającej podstawy - że zdoła go uniknąć. Typową lekkomyślnością jest strzelanie na polowaniu do zwierzęcia przebiegającego w pobliżu drugiego myśliwego.

Niedbalstwo ma miejsce, gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć powinien i może przewidzieć.

Wina w postaci niedbalstwa występuje np. w działaniu człowieka, który bawi się bronią palną, nie wiedząc, że jest nabita i skutkiem tego rani człowieka.

117