skanuj0103 (14)

210 Typ człowieka o szerokich horyzon(:ich umysłowych

bardziej długofalowe planowanie lak w sprawach osobistych, jak i publicznych.

Człowieka nowoczesnego można również określić, ustalając cechy stanowiące przeciwstawienie nowoczesności. Evcrctt M. Rogers [1962] scharakteryzował „podkulturę chłopską” wyróżniając: 1) wzajemny brak zaufania w stosunkach międzyludzkich, 2) ograniczone postrzeganie dobra -partykularyzm, 3) uleganie wrogości w stosunkach z władzami, 4) familijność. 5) brak inwencji wynalazczej, 6) fatalizm, 7) ograniczone aspiracje, 8) brak odłożonej gratyfikacji, 9) ograniczony światopogląd, 10) małą empatię.

W rozważaniach nad typem człowieka nowoczesnego pojawia się pytanie, czy cechy tworzące syndrom nowoczesności są związane wyłącznic z cywilizacją zachodnią, czy przedstawiają raczej ogólny model, wyrażający uniwersalną postać możliwości ludzkich [A. Inkclcs 19S4, s. '175], Opowiadając ’się na rzecz drugiej możliwości, cytowany autor uważa, iż pewien rodzaj psychologicznego „uzachodnienia" jest praktyczną koniecznością dla każdego kraju i narodu, który w rezultacie swobodnego wyboru, chce unowocześnić swoje instytucje, zdecydować się na masową produkcję, masowy przekaz informacji, naukową technologię i naukowe kicrowmictwo. W przeciwnym wypadku instytucje te pozostaną martwe, jeśli nic znajdą się w nich ludzie nic posiadający cech osobowych wymaganych do pełnienia ról społecznych niezbędnych dla funkcjonowania tych instytucji. Jednakże cechy osobowe nazywane nowoczesnymi, bez względu na to, czy uważane są za przejęte z Zachodu, czy nie, muszą być z konieczności ukształtowane jako produkt rodzimy, jako własna odpowiedź na wymogi nowych wzorów zachowań i urządzeń instytucjonalnych [ibidem, s. 476]. (M.P.)

Zob. jaźń odzwierciedlona, jaźń subiektywna, osobowość społeczna, rola społeczna, typologie osobowości społecznej.

Literatura:

Inkclcs A., 1984, Nowoczesność indywidualna -problemy i nieporozumienia [w:] Ti edycja i nowoczesność, pod red. J. Szackiego, Czytelnik, Warszawa.

Inkclcs A.. Smith D.N., 1984, II'stronę definicji człowieka nowoczesnego [w:] Tradyc• a i nowoczesność, pod red. J. Szackiego, Cz,•tętnik. Warszawa.

Rogers E.M., 1962, Diffusion of Inno -ations, Prcc Press, New York.

Typ człowieka o szerokich horyzontach umysłowych, osobowość posi: dająca zdolność myślowego przedst; wicnia sobie szerokiej gamy a!tcrnatywny< h rozwiązań napotkanego problemu oraz umiejętność głębszego wglądu w rzeczywistość i umiejętność jej interpretacji w wielu różnych perspektywach, umiejętność widzenia wcześniejszych sytuacji w nowych kontekstach, dostrzegania nowych celów i środków oraz wychwytywania znaczenia przypadkowych okoliczności i faktów. Człowiek o szerokich horyzontach umysłowych niekoniecznie jest tym, który odnosi sukcesy w rozwiązywaniu konkretnych sytuacji; szerokość horyzontów nie oznacza inteligencji społecznej, ani nawet inte igcncji w ogóle. Osobnik tego typu potrafi operować ideami, znaczeniami i waitościnmi, lecznic w celu bezpośredniego wprowadzenia ich w czyn; produkt jego myślenia może być przydatny w przyszłości, może jednak nigdy nie znaleźć żadnego zastosowania. Nie jest to człowiek praktyczny w z'vyk!ym sensie, a powszechne kryteria sukcesu i nagradzania nic są w odniesieniu do niego zbyt przydatne. Dysponuje on w swoim arsenale umysłowym różnorodnością potencjalnych odpowiedzi - odpowiedzi częstokroć wzajemnie niezgodnych. Człowiek taki nie tylko formułuje alternatywne rozwiązania danego problemu, lecz ponadto, samorzutnie i bez żadnych widocznych racji, dostrzega i formułuje nowe problemy. Autor.y omawianej koncepcji podkreślają, że osobnik tego typu często stanowi problem ;am dla siebie i dlatego też jest zagadką dla innych;

niechętny, niezdecydowany, ociągający się z zakończeniem przedsięwzięcia. Wewnętrznie (myślowo) charakteryzuje go: rozległość skojarzeń, przelotność pomysłów, dysonanse, obsesje, a nawet konflikty. W zachowaniu natomiast jest czasem niepewny, nieruchawy, a niekiedy niecierpliwy, nieufny i uparty. Funkcjonuje on najlepiej wówczas, gdy nic działa pod presją czasu, ma natomiast możliwość myślowego powtarzania różnych wersji, spokojnego zgłębiania szczegółów, manewrowania celami, środkami, a nawet wartościami, bez konieczności poddawania się ciągłej publicznej ocenie czy krytyce.

Biografia człowieka tego typu (więcej stresów, konfliktów, zagrożeń i wieloznaczności w okresie społecznego dojrzewania) oraz jego aktualna charakterystyka psychospołeczna sprawiają, że jakkolwiek dysponuje on umysłowymi możliwościami rozpoznawania istotnych tendencji zmian i odróżnienia ich od mniej znaczących zmian fluk-tuacyjnych, to jednak ma małą szansę funkcjonowania w ramach instytucjonalnych struktur i wpływania na zachodzenie zmian albo na zapobieganie im. Wykazuje on tendencję do wycofywania się i funkcjonowania „wewnętrznego”: od łagodnych przejawów prywatności do „zamknięcia się w sobie" mającego charakter psychozy. Może uaktywnić się „na zewnątrz", lecz nic w rantach organizacji formalnych, a raczej w kręgach nieformalnych, gdzie jest przynajmniej tolerowany. Stwierdzenie powyższe dotyczy w mniejszym stopniu społeczeństw zaawansowanych, w których zmiany zachodzą już nieustannie, w sposób bardziej płynny, i które stwarzają warunki do częstszego pojawiania się ludzi o szerokich horyzontach, a jednocześnie potrafią takich ludzi docenić i ich umiejętności spożytkować. Jednakże nawet w społeczeństwach nowoczesnych osoby o szerokich horyzontach nic są zbyt często zapraszane do współpracy przez ośrodki władzy, ponieważ ludzie władzy uważają, że ich poglądy nie mają bezpośredniej praktycznej użyteczności. nic są wystarczająco wyważone i wy-kalkulowanc. Taka sytuacja powoduje, że zwiastuny istotnych zmian społecznych pozostają nieraz nic zauważone. Dopiero w okresach kryzysu ta postawa ignorancji wobec Iud7,i światłych ulega niekiedy odmianie, lecz. wówczas nic zawsze można juz. wpływać dodatnio na bieg zmian, które nadchodzą w sposób nieprzewidziany, nagły, będąc zmianami niechcianymi i niemożliwymi już do opanowania. Leon II. Warsluiy, autor omawianej koncepcji, proponuje rozważyć niektóre obszary jej zastosowania: 1) obszar selekcji personelu na stanowiska, które wymagają raczej szerszych horyzontów i zrozumienia ni/, szybkich decyzji, i na których bezpośrednia, ale niewłaściwa decyzja przynosi więcej szkody niż spokojne rozważenie możliwości, 2) obszar badań nad inteligencją - pojęcie szerokości horyzontów nadaje bowiem inny wymiar, a nawet modyfikuje koncepcje „inteligencji"; „inteligentną” byłaby tu raczej osoba zdolna wymyśleć wiele możliwości niż taka, która potrafi spośród wielu możliwości wybrać jedną „prawidłową” (badanym przedstawiono do rozwiązania trzy problemy w zakresie spraw, z którymi byli oni obeznani z. racji swej działalności, oraz. trzy inne problemy, dotyczące spraw bardziej dla nich odległych; dla ilustracji, w tej drugiej grupie problemów przedstawiono następującą sytuację: wyprawa kosmiczna Ziemian wylądowała na Marsie. Marsjanie sądząc, że nic mają do czynienia z istotami „racjonalnymi” w tym sensie, w jakim to rozumieli, umieścili Ziemian w dużej klatce, traktując ich jak zwierzęta. Problem polega na tym, jak zademonstrować Marsjanom, że Ziemianie także są istotami racjonalnymi, i jak przekonać ich o tym); 3) obszar formułowania typologii pozycji kierowniczych; dla przykładu, są pozycje i sytuacje, w których trzeba decydować i działać natychmiast, są sytuacje pozwalające na opóźnienie podjęcia działania i wreszcie są takie, które dają więcej czasu na przemyślenie różnych idei; wymienione typy mogą różnić