skanuj0010

f'

70 FINALIZM

—» życia szczęśliwego i mądrego. Tak rozumiana F.Ż. uprawiana była przez Sokratesa, a także m.in. w starożytnych szkołach stoików (—» stoicyzm), epikurejczyków (—» epikure-izm) i sceptyków. [SP]

FINALIZM (łac./zmr — granica, cel) — termin obejmujący różne —> doktryny i koncepcje uznające, iż obiekty i zjawiska przyrody urządzone są celowo i że należy wyjaśniać je poprzez zasadę celowości. 1) Finalizm (—» teleologia) metafizyczny (—» metafizyka), zwany też kreacjonistycznym (—» kreacjo-nizm), w myśl którego działanie celowe obiektów przyrody jako bytów przygodnych pochodzi od —> Absolutu, najwyższego Intelektu; byty realizują nadane cele zgodnie ze swą wewnętrzną —» naturą. 2) Finalizm witalis-tyczny - celowy przebieg —» procesów życiowych tłumaczy działaniem (nieświadomym) różnych czynników poza-empirycznych, psychicznych, duchowych (siły życiowej, —» entelechii, dominanty itp.). 3) Finalizm immamentny -- przyroda sama z siebie, a nie przezcczynniki zewnętrzne, ma zdolność do działania celowego i osiągania określonych stanów końcowych. Pogląd ten, obok niektórych filozofów, znajduje swych zwolenników wśród biologów, którzy podzielają bądź fina-listyczną interpretację —> ewolucji i powstania przystosowań, bądź celową organizację —» życia. To ostatnie zwykle wyraża się w ten sposób, że celowość jest powszechną elementarną właściwością życia, którą albo traktuje się jako ostateczne wyjaśnienie zjawisk, albo, jak inne zjawiska biologiczne, jako wymagające wytłumaczenia. 4) Finalizm heurystyczny (metodologiczny) - ze względu na specyfikę zjawisk biologicznych używa się często języka celowościowego jako —> metody opisu i badania w biologii, traktując tę metodę bądź jako równorzędną czy komplementarną, bądź podporządkowaną względem kauzalnego sposobu wyjaśniania. Niezależnie od uznania lub odrzucenia możliwości przekładu języka tele-ologicznego na kauzalny, na ogół uznaj e/się heurystyczną wartość metody finalnej. [SS]

F1NITYZM (łac. finitus - skońęzonWograni-czony) — 1) W —» metodologii nautoszałoże-nie, że każdy —» proces jest skończony. Wg

tego stanowiska np. w —» dowodzeniu wyklucza się regressus ad infinitum - „cofanie się w nieskończoność”, przez przyjęcie —# aksjomatów, pojęS prostych itp., dopuszcza się tylko rozumowania o skończonej licznie kroków. 2) W —» 'filozofii przyrody —/pogląd, wedle którego wszechświat jest skończony. W starożytności przyjmowano skonczoność wszechświata, uważając, że skończoność jest doskonalsza od nieskończoności utożsamianej z —> chaosem. [RT] \    /

FIZYKALIZM (gr. physi^— własność wrodzona, natura; physikó [epib(erfie] - wiedza dot. porządku i praw przyrody) - 1) Jedno z głównych założeń programiyV> neopozyty-wizmu; głosi ono, aby zgodnie z zasadą unifikacji nauki redukować wszystkie nauki do fizyki. Już w 1931 r. R. Carnap i V). Neurath zaproponowali sprowadzanie —Aterminów i twierdzeń wszystkich nauk empirycznych do języka fizyki jako uniwersalnej) języka naukowego. 2) Skrajna postać —> materializmu we współczesnej psychologii filozoficznej, usiłująca całe życier psychiczne człowieka scharakteryzować w /sposób wyczerpujący w ramach —» procesów i —» zjawisk fizykalnych (m.in. J.J.C. Smart). [KK1]

FORMA (łac. forma - kształt, postać! odpowiednik słów grź ctdos, morphł) — wyznaczeniu najbardziej ogólnym - wyglądllub —» struktura pewnćj —> całości. Pojęcie ważne dla —> filozofii i używane w różnych znaczeniach, np. w Hy platonizmie odnoszone tdo —» idei, rozumianej jako postać - wzorzec dla uczestniczących w niej rzeczy. Szczególnej treści nabiera w —» arystotelizmie jako jeden z dwódn czynników konstytuujących —> substancje; oznacza zarówno wyrażając^ się w istocie/treść bytu, jak również podstawę! tożsamego a. aktem działania, a ponadto zasadę celowości oraz czynnik ujmowany w —> procesie —» poznania. F. substancjalna, wg Arystotelesa - to element determinujący' —> materię, konstytuujący —» substancję, stanowiący o tym, że —> byt jest tym, czym jest - tym właśnie określonym bytem (np. człowiekiem), należącym do tego, a nie innego —» gati nku. Należy od niej odróżnić formę przypa< Ilościową, determinującą byt w zakre

sie przypadłości z bytów jest właś' jalna oraz wielość jęcie F. przejęli

średniowieczni, rC

np. przyjmując v jak św. Bonawen¹ nej, jak św. Tom?

F. w teorii po i tomizmie wyab wych, wolna od stkowe, F. pozna-ca gatunkowe i o] b) w —> kantyzmi: zmysłowego (prz wego (kategorie).

FORMA W SZ1 postać) -1) Abstr do materiału) lii. W tym znaczeni? dziełom —» sztuki jak i nieprzedstay, fonii, ornamentów bezpośrednio odb zycji do treści dc W tym znaczeniu łom sztuki przeds malarstwu p rzędu sługuje np. oman

FORMALIZAC cy kształtu, w; - przekład z —» j na język sformali być np. przekład Każdy kogoś koch języka rachunku Możliwość forma koncepcji filozofi warunek ich sens

FORMALIZM kształtu, wyglądu matematyki traku ne jako sformaliz: —> systemy aks wersji - jako syst zapoczątkowany się zaś w latać K. Godeł udowe