str68

zebranie towarzyskie trzymały zawsze w ręce zwisającą bardzo cienką chustkę płócienną z ozdobnymi narożnikami. zwaną fazoletlo. Charakterystyczny układ ręki z chusteczką widzimy na freskach Domenica Ohirlandaja. Do podtrzymania spódnic w modnym układzie z ostatnich lat XV w., rozszerzającym się stożkowato u dołu, używano (jak świadczą o tym opisy archiwalne) spódnic zwanych faldiglia. Spódnicę taką robiono z grubego płótna; miała ona wszyte obręcze z wałków wypychanych pakułami konopi. Faldiglia o lejkowatej formie pochodziła ze współczesnej dworskiej mody hiszpańskiej, do Włoch zaś dostała się zapewne za pośrednictwem Neapolu, który w XV w. pozostawał pod panowaniem królów aragońskich. W modzie weneckiej suknie kobiece z ostatnich lat 1495 r., mają bardzo ozdobne, rozcinane rękawy i wysoko przesuniętą linię stanu. Podobne modele sukni malował również Carpaccio w cyklu obrazów z legendą o św. Urszuli; w nieco prostszej formie znane są z innych dzieł sztuki włoskiej, pochodzących również z połowy XV w.

Rękawiczki kobiece miały w XV w. jeszcze wyłącznie użytkowy charakter; uszyte były bez zdobienia ze skóry z futrem. Figurującej w spisach wyprawy torebki, zdobionej haftem złotym i srebrnym, którą noszono na pasku na sukni spodniej, nie spotykamy w dziełach sztuki.

Tkaniny używane we Włoszech na ubiory kobiece w XV w. miały dużą rozpiętość cen, zależnych od gatunku surowców i rodzaju wyrobu. Lekkie, kosztowne tkaniny wełniane reprezentują w XV w. kamloty (ciambellollo), wyrabiane z delikatnej wełny wielbłądziej i najwyższych gatunków wełny owczej, oraz cienkie, jedwabiste sukna kolorowe, zwane soia. Grubsze rodzaje sukna średniej jakości, przeznaczone na ubiory mieszczańskie dla kobiet w podeszłym wieku, barwione były na czarno i fioletowo. Do najtańszych tkanin wełnianych, używanych na chłopskie ubiory i kupowane pr2ez biedną ludność miejską, należały sukna perpignano i romagnolo, wyrabiane we Florencji na wzór francuskich wyłącznie na rynek krajowy.

25 8

Jedwabne tkaniny, pomimo szybkiego rozwoju ośrodków tkactwa we Włoszech, zaliczano zawsze do towarów kosztownych. Najtańsze z lekkich tkanin jedwabnych były tafty białe i kolorowe, używane na podszewki, droższe od nich były wzorzyste adamaszki. Najkosztowniejsze wyroby włoskich manufaktur obejmowały różne rodzaje aksamitów. Efektowne, dekoracyjne motywy miały aksamity strzyżone w dwóch wysokościach (yeihiti alti e bassi); najpodatniejszy w układzie fałdów był cienki aksamit ryty, zeiano tellutalo, z wgłębionym rysunkiem ornamentu. W jedwabnych tkaninach wykonanych w różnych technikach powtarzał się we Włoszech motyw owocu granatu i stylizowanego ostu. Na sukniach reprezentacyjnych, jak np. we wspomnianych dziełach Ghirlandaja i licznych portretach XV w., tkaniny o pięknych, dekoracyjnych motywach pochodziły przeważnie z licznych odmian aksamitów i adamaszków produkowanych w pracowniach florenckich, zgrupowanych w potężnym cechu ,,Arte della Seta".

a    b

322 a Uczesanie z okrągłym upięciem włosów w tyle głowy — vespaio, ozdoby z pereł i przejrzystej tkaniny na włosach i uszach; h. Fryzura et tyanzado z ozdobną siatką z perłami i kamieniami, suknia z brokatu z rozdętymi rękawami, wiązanymi według mody włoskiej

Do cenionych tańszych tkanin jedwabnych, bez dekoracji ornamentalnej, należał w XV w. tabin, rodzaj grubej i ciężkiej tafty jedwabnej. Przez maglowanie tkaniny pod ciężkimi walcami i zgniatanie włókien jedwabiu otrzymywano na tkaninie delikatne, mieniące się połyskami smug), które przypominały drżące falowanie strugi wody. Tkaninom tak wykończonym nadano nazwę seta ondulaut lub labi ondulaio. W obrazach weneckiego malarza Carla Crivellego spotkać można po raz pierwszy takie morowane tkaniny. Podobną powierzchnię moro-waną otrzymywały w końcu XV w. delikatne, cienkie włoskie kamloty wełniane, do których dla połysku dodawano nieco przędzy jedwabnej. Od 2. poł. XV w. moda tkanin morowanych utrzymywała sic stale przez następne stulecia przy większym lub słabnącym okresowo popycie.

323 a. CWre solute — sukienne pończochy podszyte cienką podeszwą skórzaną; scarpe — płytkie trzewiki skórzane; c. piaiielte — drewniane podstawki noszone pod cafce soUue, XV w.

Skala barw w kobiecych ubiorach dworskich w XV w. była bardzo rozległa; w dużej ilości używano karmazynowej tafty na podbicie ubiorów wierzchnich i rękawów. Odcień włoskiego karma-zynu, cher/rtisi, modny w wieku XV i XVI, mimo żywości barwy harmonizował doskonale z innymi barwami; zbliżał się do nasyconej barwy soku świeżej, dojrzałej maliny. Kolorem sukni weselnej włoskiej oblubienicy była barwa biała; okrycie wierzchnie sukni mogło być barwne i wzorzyste, jak to widać w dziełach sztuki przedstawiających orszaki weselne. Barwą żałoby była tkanina czarna; często jednak używano jej w ubiorach reprezentacyjnych nawet zupełnie młodych kobiet, ożywiając dodatkiem barw, jak np. dodaniem żółtych szczegółów, a przy aksamicie haftów złotem i srebrem.

259