str 208 209

5.    Była to szkoła podchorążych piechoty w Warszawie, otwarta przez wielkiego księcia Konstantego w lipcu 1815 roku. Długoletnim komendantem szkoły był ślepo posłuszny Konstantemu pułkownik Ksawery Olędzki. Zawiązany w tej szkole spisek, na którego czele stał instruktor taktyki, podporucznik Piotr Wysocki, dał początek konspiracji, która doprowadziła do wybuchu powstania listopadowego, przy czym podchorążowie zabili nowego komendanta szkoły, generała Stanisława Trębickiego. Wszyscy podchorążowie (było ich 220) otrzymali nominacje na podporuczników i poszli na front.

6.    Sposób ten, zwany nawiją, stosowany w XV i XVI wieku, polegał na umiejętności strzelania z łuków i kusz ponad głowami strzelców przednich szeregów. Umożliwiało to ostrzeliwanie przeciwnika przez oddziały uszykowane w głębokie kolumny.

7.    Pierwsze manewry, zwane z francuska kampa-mentami (obozowaniem), odbyły się za Augusta II — w 1730 roku pod Radewitz w Saksonii, a w 1732 roku pod Warszawą. Były to wspólne ćwiczenia wojsk saskich i polskich, przeprowadzone dla wypróbowania pewnych innowacji taktycznych, ale miały one charakter raczej pokazowy niż praktyczny.

8.    Pierwsze poligony artyleryjskie, czyli tereny przystosowane specjalnie do ćwiczebnego strzelania z dział i wypróbowywania artyleryjskiego sprzętu, pojawiły się w czasach Królestwa Kongresowego — pod Warszawą (Powązki), w Modlinie i Zamościu.

9.    Była to szkoła założona w październiku 1861 roku w Genui dzięki poparciu i pomocy rządu włoskiego, Zadanie jej polegało na przygotowaniu oficerów przyszłej armii powstańczej. Dyrektorem szkoły w Genui był Ludwik Mierosławski, a po przeniesieniu jej do Cuneo (marzec 1862) Józef Wysocki. W sierpniu 1862 roku szkoła została zamknięta na żądanie rządu włoskiego, z uwagi na komplikacje dyplomatyczne ze strony Rosji. Prawie wszyscy wychowankowie szkoły (około' 300) wzięli udział w powstaniu styczniowym.

10. Tą okazją, skrzętnie przez średniowiecznych rycerzy poszukiwaną, były turnieje. Stawanie w turniejowych szrankach było niebezpieczne, jeśli goniono na ostre”. Rycerska walka turniejowa odbywała się z reguły konno, często z udziałem giermków.

38. „ABY MALOWANE KRAINY MIEĆ¹

1.    Tytuł „ojca kartografii polskiej” przysługuje historykowi Bernardowi Wapowskiemu (?—1535). Ten kontynuator kroniki Długosza już podczas studiów w Rzymie opracował mapy ziem polsko-litewskich do dwóch rzymskich wydań Geografii Plotemeusza (1507 i 1508). W 1526 roku Wapowski wydał w Krakowie dwie „mapy Sarmacji”, a nieco później wielką mapę Polski (skala 1:1000 000), zawierającą ponad 1000 miejscowości (przy opracowaniu tej mapy pomagał Wapowskiemu Mikołaj Kopernik).

2.    Najstarszym zabytkiem polskiej kartografii wojskowej jest mapa sporządzona w 1579 roku przez sekretarza królewskiego, Stanisława Pachołowieckiego. Przedstawia ona księstwo połockie — teren pierwszej kampanii moskiewskiej Stefana Batorego w 1579 roku. Mapa ta, w skali 1 :700 000, wydana została w 1580 roku w Rzymie. Ponadto Pachołowiecki, który towarzyszył królowi w kampanii połockiej, wykonał plany Połocka i sześciu okolicznych zamków.

3.    Stefan Batory (1533—1586). Wiadomo, że przywiązywał on dużą wagę do wywiadu wojskowego, co musiało doprowadzić go do bliższego zainteresowania się kartografią. Batory inspirował prace Stanisława Pachołowieckiego i Macieja Strubicza, a podczas drugiej kampanii moskiewskiej (1580) zlecił swemu dworzaninowi Sulimowskiemu sporządzenie mapy okolic Wielkich Łuków. Po zwycięskich wojnach z Moskwą, gdy planował wielką wojnę z Turcją, dowiadywał się „z pilnością wielką tak o miejscach, jako też i o przejściu snadniejszym do krain Turka, których aczkolwiek po wielu części sam świadomym był, jednak kto mu jedno o tym co powiedać począł [...] bardzo go rad słuchał. A potem do chorographiej, na której wszystkie situs locorum [położenie miejsc], miasta i zamki tureckie, morza, rzeki, góry, pagórki, lasy i pola wypisane były, zawżdy się udawał i nad nią {...] często zabawiał” — wspominał w 1592 roku biskup kijowski, Józef Weresz-czyński. Natomiast Jan Sobieski, choć żywo interesował się geografią, nie inspirował żadnych prac w dziedzinie kartografii wojskowej.

4.    Maciej Strubicz (? — po 1599), Ślązak z pochodzenia i mieszczanin, sekretarz królewski (od 1559), tłu-

209

14 500 zagadek o dawnym wojsku