teatr0013

82 Tadeusz Komaś

Dzisiaj Jerzy Grotowski pracuje we Włoszech. Swoje prace określa mianem Sztuk Rytualnych. Praca z Performerami znajduje wiele punktów wspólnych z tym, jak wyglądała praca z Ryszardem Cieślakiem w Księciu Niezłomnym. Ale są też istotne różnice: „Sztuka jako Wehikuł wymaga tej samej solidności rzemieślniczej, co sztu-,ka jako prezentacia, Wymaga leszcze większej precyzji, leszcze dokładniejszej pracy nad warsztatem, jeszcze większej pracy nad ścisłością partytury! nad łączeniem spontaniczności z rygorem formy. Jednocześnie inne jest nakierunkowanie sztuki jako wehikułu i inne sztuki jako prezentacji, inne są reguły montażu. Kiedy robiliśmy Księcia Niezłomnego [...] dla widzów montaż «dział sie» nie na scenie, ale w ich , percepcji. Słyszeli tekst, którySiówibo męczeństwie, tekst, który mówił ojeócucErze-ścljanśkirn umęczonym, jeńcu umęczonym przez Maurów, który stawia im bierny opór, nie ustępuje. Dochodzi do ostatecznego poniżenia i agonii, i w tym jest jego szczyt. To mówi tekst. [...] A jak było naprawdę? [...] Strumień mowy, który się z niego dobywał, był strumieniem mowy szczęsnej. [...]. To jest przykład tego, że w sztuce przedstawieniowej, w sztuce jako prezentacji, montaż tworzy się w percepcji widza, który widzi człowieka umęczonego i w agonii, nawet kiedy aktor idzie po zupełnie innym przewodzie asocjacyjnym. A w sztuce jako, wehikule montaż jest czyniony nie w widzach, ale w osobach działających, w nich samych, bezpośrednio ”⁵³ Teatr to zatem czy rytuał?

⁵³ J. Grotowski, Przemówienie..., s. 23.

NAGOŚĆ I RYTUAŁ: „PARADISE NOW” LIYING THEATRE

Wśród zespołów zaproszonych przez Jeana Wara na 22 Festiwal Teatralny w Awinionie w roku 1968 był także amerykański Living Theatre. Zaprezentowane przez nich przedstawienie - Paradise Now¹—wywołało ogromne kontrowersje wśród uczestników festiwalu oraz wśród mieszkańców i władz miejskich Awinionu. 24 lipca, w czasie premiery, doszło do zamieszek - część młodych ludzi, którzy nie mieli bile-tów, żądała wpuszczenia ich na przedstawienie, a spektakl zakończył się zbiorową manifestacją na zewnątrz budynku teatralnego. Na drugi dzień mer Awinionu nakazałabyprzestawienia rozgrywały się tylko i wyłącznie w teatrze oraz by nie były kontynuowane na ulicy. W odpowiedzi na stanowczy zakaz władz zespół podjął de-cyzję o wycofaniu się z festiwalu².

len konflikt z władzą me był pierwszym w historii Living Theatre, choć nagłośniony przez prasę i członków zespołu stał się symbolem jego nonkonformizmu. Teatr założony w 1947 roku przez małżeństwo, Josepha Becka i Judith Malinę, od samego początku za ieden z głównych celów działalności stawiał walkę o cele nie tylko artystyczne, ale i polityczne. Początkowo przygotowywał przedstawienia oparte na utworach Pabla Picassa, Thomasa Steamsa Eliota, Wystana Hugha Audena, Jeana Cocteau, Paula Goodmana, Augusta Strindberga i Luigi Pirandella. Beckowie najchętniej wy-korzystywali)teksty poetyckieJjgdyż uważali, że poezja poprzez swoją rytmiczność może w sposób bezpośredni oddziaływać na widzów. Już na samym początku istnienia Living Theatre ustalił się, obowiązujący także potem, podział pracy - Judith Malina zajmowała się reżyserią i dopracowywaniem szczegółów inscenizacji (ruchu, gestu oraz słowa), natomiast Julian Beck był odpowiedzialny za plastyczną oprawę spektakli - dekoracje, kostiumy i architekturę sceniczną.

1

   Tytułu spektaklu nie można jednoznacznie przetłumaczyć, gdyż oznaczać może zarówno Raj teraz-dziś, jak również Raj i to natychmiast.

2

   J. Vilar, Jean Vilarparlui-mime, Avinion 1991, s. 296.