Image
36 djvu

127

utrzymanie stałego wojska dla obrony kresów. Stąd wojsko to nazwano kwarcianem.

Innem źródłem stałych dochodów były żupy solne, cła, myta, oraz podatek łanowy ¹), płacony przez szlachtę na podstawie układu koszyckiego z czasów -Ludwika Węgierskiego.

Dochody te nie mogły wystarczyć na pokrycie rosnących wciąż potrzeb państwowych, szczególniej w czasie wojen, trapiących niejednokrotnie Rzeczpospolitą. Naglące potrzeby zmuszały królów do żądania zasiłków od społeczeństwa, w postaci podatków nadzwyczajnych, uchwalanych przez sejmy, na określony przeciąg czehsu, zwykle na rok jeden. Zwano je rozmaicie: łanowe płaciła szlachta, szosowe - miasta, subsidium charitativum —duchowieństwo, pogłówne-Żydzi; czopowem nazywano podatek konsumcyjny od trunków i t. p.

Niestałość podatków, wyżej wymienionych, i trudność ich uzyskania odbijały się ujemnie na stosunkach państwowych, paraliżowały sprężyste prowadzenie wojen, skuteczną obronę otwartych granic Rzeczpospolitej. Niepłatne wojska buntowały się często, skąpo zaopatrzony skarb ńie był w stanie zaspokoić wydatków publicznych.

Reformy podjęte przez Zygmunta Starego rozbiły się o opór szlachty, która do uchwalenia stałych podatków na cele wojskowe dopuścić nie chciała. Przyszły one zbyt późno, dopiero w XVIII wieku i nie zdołały przetworzyć wadliwej órganizacyi finansów, ani wydobyć od społeczeństwa środków niezbędnych do ratowania państwa.

*) 2 grosze z tanu.