Image
52 djvu

143

obojętnie na nierząd, na słabość i stopniowy upadek Rzeczypospolitej.

Nadmiar złego wywołał jednak zwrot pożądany. W wieku XVIII-tym, za rządów Augusta III i jego następcy, kiełkują na nowo plany reform, które znajdują wyraz w ówczesnem piśmiennictwie politycznem. Szereg mężów dobrej woli dąży do odrodzenia ojczyzny, poczynając pracę od podstaw, t. j. od zmiany sposobu wychowania młodzieży. Ze szkół, przekształconych przez Konarskiego i Komisyę edukacyjną wychodzi zastęp światłych obywateli, kraj dźwiga się zwolna tak pod względem ekonomicznym, jak umysłowym. Wśród powodzi dzieł i broszur na szczególną uwagę zasługuje praca Stanisława Staszica, p. t.: „Uwagi nad życiem Zamoyskiego”, w której autor roztrząsa śmiało wady ustroju Rzeczypospolitej, domaga się zaprowadzenia dziedziczności tronu, zniesienia zasady jednomyślności, zrównania mieszczan ze szlachtą, usamowol-nienia ludu wiejskiego, przekształcenia wojska, skarbu i t. p.. Dzieło to, szeroko rozpowszechnione, korzystnie oddziaływało na opinię publiczną, przygotowywało ją do zmian politycznych i społecznych, przeprowadzonych na sejmie czteroletnim. Społeczeństwo polskie, przejęte do głębi pierwszym rozbiorem kraju, otrząsa się z długiego odrętwienia, owocem jego dążeń do ratowania zagrożonego bytu jest konstytucya 1791 r. Ogół przyjmuje ją z zapałem, widzi w niej zapowiedź lepszej przyszłości, zadatek potęgi państwa i odrodzenia narodu.

Konstytucya, nosząca nazwę „Ustawy rządowej 3 i 5-go maja”, składa się z jedenastu artykułów; pierwszy dotyczy religii, trzy następne określają stanowisko prawne szlachty, mieszczań-