img300 (8)

134 Druidzi

go dos, „z powodu podobieństwa do dos, młodego drzewa”. W piątym roku zyskiwał tytuł cana (szczenię, młode zwierzę), a w szóstym cli (od cleith - filar, podpora domu). Po kolejnych trzech latach był już anruth, „szlachetnym strumieniem”. Po dwunastu latach nauki i przejściu wszystkich sprawdzianów student zdobywał najwyższy tytuł - ollamh, czyli profesor.

Stopnie w szkołach kościelnych były podobne. Ollamh stanowił najwyższy tytuł w każdej dziedzinie umiejętności i sztuki. Mógł go posiadać wykwalifikowany rzemieślnik, złotnik, lekarz, prawnik, a nawet sędzia.

Urząd naczelnego poety Irlandii przetrwał do czasów po podbojach anglo--normańskich. W czasie uroczystości o charakterze państwowym naczelny poeta nosił specjalny płaszcz, kunsztownie zdobiony i zwany tugen lub taiden, a czasami stuige. Według Glosariusza Cormaca:

Słowo tuigen pochodzi od tuige-en, czyli upierzenia (tuige) ptaka {en), ponieważ płaszcz poety od pasa w dół ozdobiony jest białymi i wielobarwnymi piórami ptaków, a od pasa w górę przybrany grzebieniami z piór dzikich kaczek.

Naczelny poeta (i wszyscy inni poeci) nosił craehh-ciuil - gałązkę obwieszoną maleńkimi dzwoneczkami, które przy potrząsaniu delikatnie dzwoniły. Ollamh nosił złotą gałązkę, anruth srebrną, a pozostali poeci gałązki brązowe.

Tradycja szkół bardów dowodzi, że w przedchrześcijańskim społeczeństwie celtyckim istniał wyszukany system szkolnictwa na długo przed nadejściem chrześcijaństwa.

Księgi druidów

Jak stwierdził o druidach i ich szkołach Juliusz Cezar:

Podobno uczą się tam na pamięć wielkiej ilości wierszy. Tak więc niektórzy dwadzieścia lat spędzają na nauce. Uważają, że nie wolno tego, czego się uczą, przekazywać na piśmie, choć niemal we wszystkich innych wypadkach, zwłaszcza w sprawach publicznych i prywatnych, posługują się greckim alfabetem¹.

Powierzchowne odczytanie tego słynnego dziś fragmentu doprowadziło, nawet najpoważniejszych uczonych, do twierdzenia, jakoby Celtowie w czasach przedchrześcijańskich nie znali pisma. Zachowane do dziś teksty irlandzkie i walijskie pochodzą z okresu po wprowadzeniu chrześcijaństwa, gdy uważano, że wprowadzony przez druidów religijny zakaz zapisywania wiedzy przestał obowiązywać. Irlandzki został wtedy trzecim pisanym językiem Europy (po grece i łacinie).

Gdy zajmiemy się w następnej części filozofią druidów, przedstawimy bliżej znaczenie pojęcia Prawdy w systemie nauczania druidów. Teraz chciałbym tylko zaznaczyć, że druidyczny zakaz zapisywania wiedzy wynikał z poglądu, że Prawda jest Słowem, a Słowo jest święte, ma naturę boską i nie wolno go profanować. Celtowie wierzyli w magiczną moc Słowa: „Prawda jest podstawą mowy i wszystkie Słowa opierają się na Prawdzie”. Druidzi wierzyli, że „to dzięki Prawdzie ziemia trwa”. Ale jak daleko sięgał zakaz zapisywania wiedzy, o którym wspominał Cezar?

Dokładne odczytanie słów Cezara wskazuje, że chodzi jedynie o zakaz zapisywania wiedzy druidów (Słowa) i że Celtowie - w tym konkretnym przypadku Celtowie z Galii - posługiwali się alfabetem greckim. Należy tu dodać, że używali także pisma etruskiego i alfabetu łacińskiego. Potwierdzają to wczesne inskrypcje celtyckie odnalezione na terenach północnych Włoch (Galii Przedalpejskiej) i Hiszpanii. Michel Lejeune w pracy Lepontica (Paryż 1971) dokładnie przeanalizował inskrypcje kamienne powstałe pomiędzy czwartym a drugim wiekiem p.n.e., a pochodzące z Briona, Todi i Saignon. Znajomości pisma dowodzą chociażby celtyckie inskrypcje nagrobne czy podpisy wytwórców na wyrobach garncarskich i innych przedmiotach użytkowych. Przez wiele lat za najdłuższy starożytny tekst celtycki uznawano pochodzący z pierwszego wieku p.n.e. galijski kalendarz z Coligny. Jednakże, jak już uprzednio wspominaliśmy, w 1983 r. odnaleziono w Larzac dłuższe inskrypcje na ołowianych tabliczkach, a w 1992 znaleziono brązową tabliczkę w północnej Hiszpanii. Te znaleziska przyniosły naukowcom dłuższe i jeszcze ciekawsze teksty. A zatem - jak również wynika ze słów Cezara - celtyckie języki potrafiono zapisywać.

Często zapomina się, że po rzymskim podboju terytoriów celtyckich wielu Celtów zaczęło tworzyć w języku najeźdźców. Prawdopodobnie ci Celtowie, o ile całkowicie nie wyrzekli się się pogańskiej religii celtyckiej, uważali, że zakaz pisemnego przekazywania wiedzy nie obowiązuje przy tworzeniu literatury w innych językach. Z upływem czasu pisarzy tych zaczęto uznawać za twórców łacińskich, podobnie jak wielu Irlandczyków, Szkotów i Walijczyków uważa się za angielskich pisarzy tylko dlatego, że tworzą po angielsku. W pierwszym wieku p.n.e. powstała cała „celtycka szkoła literacka”, złożona z pisarzy pochodzących głównie z Galii Przedalpejskiej. Celtowie z Iberii, Prowansji (czyli rzymskiej Prowincji), a później Galii właściwej też mieli swój wkład w literaturę łacińską. Zagadnienie celtyckiego wkładu w literaturę łacińską omawia pokrótce H. D. Rankin w pracy Celts and the Classical World (Celtowie i świat klasyczny, 1987).

Najważniejsze pytanie brzmi: czy jakieś teksty dotyczące celtyckiej historii, filozofii, prawa i innych spraw wyłamały się spod zakazu druidów? Według P. W. Joyce'a:

Galijscy druidzi zakazywali swym uczniom zapisywania wszelkiej wiedzy, uważając to za bezbożny obyczaj. Nie ma jednak żadnych doniesień o wprowadzeniu takiego zakazu przez irlandzkich druidów.

1

Wojna galijska, ks. VI. rozdz. 14, tł. E. Konik, str. 219.