img805

wzajemnych stosunkach, o regułach ich łączliwości oraz o wszelkich warunkach i koniecznościach, które mogą wchodzić w rachubę. Dotyczy to nie tylko opisu dyskursu jako języka w użyciu, ale też innych jego aspektów, tzn. dyskursu jako przekazywania przekonań, jako formy społecznej interakcji, a także sposobów powiązania form językowych, komunikacji i interakcji ze społecznym kontekstem.

Oczywiście, nie jest to łatwe przedsięwzięcie. Dlatego, podobnie jak to się dzieje ze specjalizacjami w ramach innych dyscyplin, badacze dyskursu mogą skupiać się na jednym aspekcie, poziomie albo wymiarze tekstu lub wypowiedzi, czy też nawet na jednej ogólnej klasie dyskursu, na przykład na dyskursie w mediach. Taki podział pracy może odwzorowywać teoretyczne dystynkcje między różnymi właściwościami dyskursu, które przykładowo wyszczególniłem na bardzo ogólnym poziomie, wydzielając jego wymiar ^ językowy, komunikacyjny, poznawczy oraz interakcyjny.

Każdy z tych wymiarów może mieć różne cechy. Dla przykładu, jeśli zwrócimy uwagę na dyskurs jako formę języka w użyciu, czyli na aspekt werbalny, lingwistyka zwykle wyodrębnia w wypowiedzi metaforycznie określane poziomy, jak gdyby była ona czymś na kształt budynku. Podobnie i ja zaczynam od czegoś, co raczej przenośnie jest nazywane „powierzchniowym” lub „widocznym” poziomem wyrażenia, a potem schodzę „głębiej” i docieram do „głębszych”, „ukrytych” poziomów formy, znaczenia i działania. Kiedy będziemy już wiedzieć nieco więcej na temat dyskursu jako języka w użyciu, przejdziemy do przedstawienia jego komunikacyjnych i interakcyjnych wymiarów. Taki porządek analizy jest jednak raczej arbitralny: równie dobrze moglibyśmy zacząć od ostatnich wymiarów, tym bardziej że to często właśnie one pozwalają wyjaśnić, dlaczego użyto takich, a nie innych form językowych.

Dyskurs jako struktura werbalna

Dźwięk, obraz i ciało

Podobnie jak to było - historycznie rzecz biorąc - w nowoczesnej lingwistyce, analiza dyskursu również może się zaczynać od analizy oddzielnych poziomów obserwowalnych manifestacji albo wyrażeń, tzn. słyszalnych dźwięków i widzialnych znaków (liter, figur, kolorów, itd.), utrwalonych na papierze, tablicy lub ekranie komputera (oczywiście może to być także elektroniczny zapis na dysku komputerowym). W ten sposób język jest używany, kiedy mówimy albo piszemy, słuchamy lub czytamy. Możemy następnie skupić się, jak to robi fonologia, na abstrakcyjnych strukturach dźwięków dyskursu mówionego i dociekać, jak wymowa, akcent, intonacja, siła dźwięku i inne właściwości mowy kształtują typowe dźwiękowe struktury dyskursu. Tak więc brzmienie może łączyć zdania (na przykład poprzez

14