img949

dzie obronić”¹⁵. Podkreślić tu warto, iż autentyczne gwary chłopskie dalekie 'były — o czym pisał M. Karaś — od owego chamstwa językowego, jakie przypisywano ludziom ze wsi¹⁶. Masowych wzorców tego „chamstwa” dostarcza raczej język potoczny ogólny i żargony miejskie. Mówimy jednak o wewnętrznych realizacjach języka ogólnego, mając na uwadze fakt istnienia w jego obrębie starannych, wypracowanych, „nauczonych”, a i zarazem „niechamskich” realizacji języka. Obie te rzeczy idą w parze: jako ideał "polszczyzny pięknej i poprawnej” i jako rzeczywistość, której nie można nie dostrzegać. Niektórzy socjolingwiści mówią tak: owszem, istnieją kulturalne realizacje polszczyzny ogólnej, ale mają one charakter idiolektalny. Bez istnienia jednak tych realizacji, równie idiolektalnych co społecznych, trudno byłoby wyobrazić sobie funkcjonowanie w polszczyźnie ogólnej wzorców językowych. O potrzebie istnienia tych wzorców pisała wielokrotnie i wnikliwie H. Kurkowska, podkreślając przy tym rolę humanistycznej inteligencji w ich istnieniu i krzewieniu¹⁷.

Język oficjalny

Wyodrębniłem w podanym schemacie odmianę oficjalną współczesnej polszczyzny, której nie wymieniały wcześniejsze typologie lub które ją wprowadzały, ale z użyciem innego terminu, np. styl kancelaryjny, styl urzędowy, styl retoryczny mówiony itp., przy czym opis cech charakterystycznych owych „stylów” nie zawsze oddawał ich istotne właściwości językowe. Termin język oficjalny jest już dzisiaj często stosowany w różnych pracach socjolingwistycznych, ale w różnych znaczeniach. Zespół socjolingwistów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, badający pod kierunkiem Bogusława Dunaja język mówiony mieszkańców Krakowa, stosuje konsekwentnie ten termin w znaczeniu bardzo rozległym. Zdaniem B. Dunaja „w języku ogólnym mówionym da się pod-stawowo wyróżnić dwie odmiany: nieoficjalną i oficjalną. Zapropono-

¹⁵    S. Urbańczyk: Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia. W: S. Urbańczyk: Prace z dziejów języka polskiego. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1979, s. 12.

¹⁶    M. Karaś: Brycht, czyli niby-gwara na scenie. „Życie Literackie” 1970, nr 20; t e n ż e: Niby-gwara na scenie. ”Język Polski” LI, 1971, s. 59—63.

¹⁷    H. Kurkowska: Polityka językowa a zróżnicowanie społeczne współczesnej polszczyzny. W: Socjolingwistyka. Red. W. Lubas. T. 1. Katowice—Kraków 1977, s. 17—25; tejże: Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego. W: Współczesna polszczyzna. Red. H. Kurkowska. Warszawa 1981.

65

5 Typologia odmian językowych