IMG$83 (3)

Współudział uczniów nieprzystosowanych społecznie wymaga osobistego zaangażowania nauczyciela, wdrażania ich do działalności praktycznej i aktywizowania w czynnościach poznawczych. Osobiste zaangażowanie nauczyciela oznacza, iż nie zadowala się on jedynie żywiołową (nie kontrolowaną przez nikogo) działalnością uczniów, ale jednocześnie nie ufa jedynie własnemu doświadczeniu pedagogicznemu; liczy się ze zdaniem uczniów, ich pomysłami i sugestiami co do sposobu wspólnego zorganizowania lekcji. Nastawiony jest na inspirowanie aktywności i samodzielności uczniów oraz dyskretne kierowanie. Inspiracji takiej i dyskretnego kierowania wymagają szczególnie uczniowie trudni, którym nie dawano dotąd możliwości ujawnienia swych uzdolnień, zwłaszcza praktycznych, oraz wykazywania się ulubioną przez nich działalnością. Nauczyciel zabiega też o to, aby przejawiana przez uczniów aktywność d samodzielność pozbawione były znamion li tylko spektakularnych, stwarzających jedynie pozory autentycznej aktywności i samodzielności.

Współudział uczniów trudnych w organizowaniu lekcji zależy także od wdrażania idh do działalności praktycznej. Przejawem jej może być posługiwanie się różnego rodzaju pomocami naukowymi, upoglądowieniem omawianych zagadnień poprzez wykonanie na tablicy, w zeszytach rysunków, wykresów, zapisów lub też czynności uwzględniających poznane prawa, reguły, zasady, np. podczas przeprowadzanych doświadczeń z fizyki lub chemii. Działalność praktyczna uczniów trudnych może przejawiać się także w przygotowaniu wystawek klasowych, w umiejętnym korzystaniu z magnetofonu podczas przeprowadzanego wywiadu, porządkowaniu i dekorowaniu klasy, organizowaniu spotkań z ciekawymi ludźmi ifcp. Tak szeroko zakrojona działalność praktyczna uczniów (zwłaszcza społecznie nieprzystosowanych) sprawia, że nauka szkolna przestaje być dla nich uciążliwym obowiązkiem, który odsłania tylko słabe ich strony.

Wychowawcze znaczenie współudziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym mogłoby być kwestionowane, gdyby wdrażanie do działalności praktycznej nie szło w parze z jednoczesnym aktywizowaniem uczniów w czynnościach poznawczych. Polega ono na tym, że uczniowie nie tylko nabywają, zapamiętują i odtwarzają przekazywane im informacje, lecz faak-że wykorzystując je, starają się formułować własne problemy i hipotezy oraz rozwiązywać i weryfikować, w toku operacji umysłowych i działalności praktycznych. Tak więc chodzi tu o rozwój czynności poznawczych uczniów zarówno na poziomie myślenia konkretnego, jak również myślenia abstrakcyjnego (por. Lech K., 1974, s. 32 i n.). Warto podkreślić również, iż aktywizowaniu uczniów w czynnościach poznawczych przysługuje tym większa wartość wychowawcza, im bardziej sprzężone są one z treściami wyzwalającymi stosunek emocjonalny, np. wzruszenie, tzapał i wiara w ich doniosłość. Treści „suche" i „obojętne" rzadko kiedy mobilizują do głębszych przemyśleń. Kształtują co najwyżej przekonania typu intelektualnego, nie wykraczające poza sferę intelektu. W ten sposób zaniedbuje się kształtowanie przekonań wartościujących, dzięki którym uczniowie lepiej rozumieją prawidłowości poznawanych zjawisk i zdarzeń, są w stanie upajać się urokiem piękna i wielkości świata, w którym żyją. Przekonania wartościujące są przede wszystkim zasługą treści, z którymi uczniowie związani są emocjonalnie i w pełni je akceptują. Przekonania te odgrywają doniosłą rolę w życiu jednostki, ponieważ stają się zazwyczaj motywem postępowania i. pozwalają lepiej zrozumieć zadania, jakie ma ona do spełnienia w poznawanym przez siebie świecie.

Mając do czynienia z uczniami społecznie nieprzystosowanymi, należy tym bardziej pamiętać, że czynności poznawcze ludzi funkcjonują tym sprawniej, im bardziej angażują się oni w działalność praktyczną. I odwrotnie, tym lepiej wywiązują się z zadań praktycznych, im większą nabyli wprawę w czynnościach poznawczych, Poznanie i działanie praktyczne są podstawowymi aspektami aktywności w procesie uczenia się. Przerost lub niedocenianie jednego z tych czynników zuboża i ujednostajnia tok lekcyjny, zwłaszcza w przypadku uczniów trudnych, których aktywizować w czynnościach poznawczych nie sposób bez jednoczesnego, a nierzadko również uprzedniego wdrażania do działalności praktycznej.

Zasygnalizowane warunki, jakie powinny być spełnione, aby zapewnić wychowawcze znaczenie współudziału uczniów trudnych w organizowaniu lekcji^ wydają się nieodzowne, ale też nie jedyne. Można wymienić jeszcze kilka innych, jak np. oka-

119