IMGW03 93

Jest u Schulza jeszcze jedna interpretacja ewolucji języka poetyckiego'’. Można ją sformułować tak oto proces społeczne-go posługiwania się słowem dla potrzeb komunikacji praktycz-| nej związany jest nieuchronnie z dewaluacją .pierwotnej", po-, etycku j funkcji słowa (podobną ideę opisywałem w rozdziale

0    Witkacym). Słowa zatem w procesie ich użytkowania tracą te wszystkie jakości i zdolności, któro czyniły je przekaźnikami pierwotnego „sensu świata" — pierwotnych mitów. Inaczej mówiąc, słowa to jakby automatyzują sic. wycierają i zużywają — przestają być wehikułami zdolnymi przewozić pierwotne .sensy mityczne* Sensy te bowiem — jak kolory oczu na greckich rzeźbach — zostają zatarte Jedynym sposobem prze-zwyciężenia tej językowej miażdżycy jest przywracanie ich pierwotnych zdolności, możliwe wedle Schulzu „przez nowo spięciu, które z kumulacji powstają" (Mrz, 445). Działalność „poetycka* przypomina zatem zubiegi renowacyjne

1    reanimacyjne, polega bowiem na przywracaniu starym i zużytym elementom pierwotnej energii znaczeniowej i brzmieniowej. Paradoks tego zabiegu (jak i całej koncepcji) polega na tym, ze nowatorstwo zostało przez Schulza utożsamione z powrotem do stanu minionego i ze ruch naprzód okazuje się ponowieniem logo, co istniało „pierwotnie".

Logika tej koncepcji wspólna jest wszystkim — nie tylko artystycznym — doktrynom metafizycznym, tj. takim, których centralnym pojęciem jest kategoria „istoty* jako stanu doskonałego i wyjściowego dla kolejnych degradacji w rozwoju historycznym. Taką koncepcję języka poetyckiego .nowatorstwo* jako renowacja) dzieli Schulz zarówno z Leśmianem jak i Wit-kacym.JTen nurt myślenia znajduje się w radykalnej opozycji do programu Awangardy Krakowskiej, w którym nowatorstwo języka poetyckiego możliwe jest tylko przez stwarzanie rozwiązań językowych dotychczas nie znanych, nie praktykowanych i — ex defmitione — wcześniej nie istniejących

Według Leśmiana podstawową kategorią, która przywra cala językowi walor poetycki i metafizyczny, był rytm rozumiany juz to w sposób zbliżony do rytmiczności (śpiewności, meliczności), juz to jako bliżej nie określona „siła", która nada-pnwJniowa B. Suchodolski. Warainwa 196fi.ii 351-362

wolu słowom nową semantykę — powodowała .strumienie się wyrazów"¹. Radykalnie więc inaczej nil u Peipera, który rytm uznawał za czynnik nntypoctycki¹⁰. Charakterystyczne, ze Leśmian pisząc o rytmie wymienia wyłącznie rytm pojedynczego •Iowa, a nie np zdania, i że większą wagę przywiązuje do słowa jako osobnego elementu szeregu poetyckiego niż do relacji syntaktycznych między poszczególnymi jednostkami. Zdanie

—    wedle autora Łąki — odbiera słowu jego jednostkową niepowtarzalnoóć. powoduje roztopienie się .wyzwolonego słowa¹ w większej od niego .ideowej całości¹¹¹. Co więcej, Leśmian wypowiada się krytycznie na temat poezji, która .pragnie nas czarować nie magią słów, lecz treścią zdań'¹². Zdanie takie jest więc narzuceniem na pojedyncze słowo .odgórnej" tendencji znaczeniowej, .odgórnego’ sensu, który pozbawia to słowo .twórczej nicspodzinności¹. Leśmian — podobnie jak futuryści

—    występuje przeciwko regułom -logiki¹ i .gramatyki" krępującym byt pojedynczego słowa Znamienne jest to zbliżanie się ku sobie założeń symbołistycznej i futurystycznej teorii mowy poetyckiej. Z obu bowiem — chociaż z różną intensywnością — wyłania się opozycja słowa i zdania jako elementarnych roorfemów. jednostek znaczących mowy poetyckiej Schulz jednakże odrzuca samodzielny byt słowa, który był fundamentem tych dwóch teorii. Podobnie jak u awangardzistów pojawia się u niego to samo pejoratywne określenie — -słowo izolowane" (juk wiadomo, Leśmian i futuryści używali tu innego określenia: .słowo wolne”) Inne są wszakże motywacje nu-kazujące opowiedzenie się ca prymarnością jednego z tych dwóch elementów języka.

Dla awangardzistów pojedyncze słowo było zarówno bezwolnym elementem włączanym w dowolne rodzaje wypowiedzi, jak i elementem pozbawionym możliwości kontaktu ze współczesnym życiem społecznym. W przeciwstawieniu słowa i zdania kryje się zarówno wspólnota, jak i radykalna odręb-

1

Leśmian, op. cii., s 86.

1°Zob. Stawiński, Konttpeja.. , - 98-100. u Leśmian, op. cii, ą 86.

u Ibidem, s. 78. por Peiper. ,\V o<l Winieniu od chwalców i wyodrębniamy ełown i słów podkreślałem mu¹ wolność idunui. gdy caś /.ujmowałem się łowami, brałem je juko lealawiemn. w których timcniąją iię one wiAjemnie (T. Peiper. Komum. Dowcip. Mtltifnm, (w:ł 1\dy. Warsiawa 1930. ■ 37.)