IMGs26

z>ta ojczystego: natywistyczną i behawiorystyczną. Trzecia koncepcja, (kognitywna) dotyczy nauczania języka obcego³⁵.

Teoria natywistyczna nawiązuje do racjonalizmu genetycznego, według którego w mózgu są zakodowane określone struktury językowe, właściwe tylko człowiekowi. Struktur)’ te mają status idei wrodzonych i są niezależne od indywidualnej inteligencji Reprezentantem teorii natywistycznej w językoznawstwie jest Noara Chomsky. Jest on kontynuatorem koncepcji opartych na filozofii Wilhelma Humboldta, Friedricha Schlegla i Gotfrieda W. Leibniza, według których zdolność do posługiwania się językiem^ rzez człowieka jest wrodzona. Zatem nauczyciel i środowisko społeczne mają jedynie „pobudzić” wrodzone mechanizmy, co umożliwi jednostce przyswojenie języka ojczystego.

Teoria behawiorystyczną przyjmuje, że przyswojenie sobie przez dziecko języka prymamego dokonuje się w procesie warunkowania i uczenia się. Nawiązuje ona do koncepcji twórców behawioryzmu (Johna Watsona, Edwina R. Guthne, Edwarda Tolmana, Clarka L. Hulla i Burrhusa Frederica Skin-nera a następnie L. Bloomfielda), która zakłada, że posługiwanie się językiem jest zachowaniem językowym. Podstawowymi pojęciami teorii behawiory-stycznej są: układ bodziec - reakcja i wzmocnienie. Koncepcja behawiory-styczna w latach sześćdziesiątych została poddana zasadniczej krytyce, zwłaszcza przez N. Chomsky’go, co między innymi przyczyniło się do powstania neobehaw ioryzmu.

Teoria kognitywna (łac. cognitio - poznanie) została opracowana w Stanach Zjednoczonych m.in. przez Kurta Lewina jako tzw. poznawcza teoria poła. L eżenie się języ ka, w myśl tej teorii, ma charakter świadomy i dokonuje się przez wgląd w tworzenie struktur, postaci. W myśl tej teorii, uczeń powinien najpierw w sposób w pełni świadomy poznać określoną regułę językową i z kolei, zgodnie z zasadą pola poznawczego, stosować ją w praktyce.

Teone natywistyczna i behawiorystyczną wyjaśniają przede wszystkim, jfa jest mechanizm przyswajania języka ojczystego przez dziecko. Teoria kognitywna natomiast znajduje zastosowanie głównie jako jeden m sposobów podejścia w nauczaniu języka obcego, a w takiej sytuacji znajduje się wiele dzieci z uszkodzonym słuchem, które, zanim zaczną mówić, poriupgą się znakami języka migowego, jako swoim językiem ojczystym (maciezzystym).

Teorie lywitycaia, behawiorystyczną i kognitywna zostały omówione na podstawie qpnoo>wio A. S z u 1 e a. Słownik dydaktyki języków obcych, PWN, Warszawa 1997.

■

Przyjęcie zatem określonej opcji lingwistycznej w rozwoju dziecka nie-słyszącego, wyjaśniającej nabywanie języka w sposób naturalny bądź sztuczny, ma istotny wpływ na sposób jego kształcenia, a tym samym na rozwój jego osobowości.

Rozważając pojęcie rozwoju osobowości jednostek niesłyszących rozumianego jako długotrwały, rozciągnięty w czasie proces, uwzględniamy:

—    funkcje dojrzewania i uczenia się, a przede wszystkim rozwoju języko-wo-werbalnego;

—    wzrost i jakościową zmianę w zakresie umiejętności wymiany informacji ze słyszącym środowiskiem społecznym;

—    nabywanie zdolności do rozwoju i samorozwoju;

—    uczestniczenie w kulturze i w jej tworzeniu na miarę indywidualnych możliwości.

Określając zatem szczegółowe cele surdorewalidacyjne, rozpatrujemy je głównie przez pryzmat różnych metod rozwoju komunikacji językowej. Ich wspólnym mianownikiem jest pismo, zaś ideałem - umiejętność posługiwania się mową dźwiękową.

W toku stanowienia rewalidacyjnych celów surdowychowawczych powinno się uwzględniać określoną koncepcję formułowania celów w pedagogice specjalnej. Cele wychowania specjalnego, podobnie jak innych odmian wychowania, rozpatrujemy w aspekcie rozwoju dyspozycji³⁶:

•    kierunkowych, które jednostka niepełnosprawna nabywa w procesach rewalidacyjnego usprawniania, kompensacji i korektury. Dotyczą one kształtowania pożądanych cech osobowości poprzez rozwój określonych potrzeb, dążeń, postaw, samooceny i przekonań oraz internalizację systemu wartości i ideałów zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. W swej istocie urzeczywistnianie wymienionych cech kierunkowych dotyczy przede wszystkim kształtowania stosunku do własnej osoby, do innych osób odbiegających od normy oraz osób nieupośledzonych;

•    instrumentalnych, przyswajanych przez taką osobę w toku usprawniania kompensacji i korektury poprzez rozwijanie inteligencji i zdolności, samodzielne zdobywanie wiedzy, kształtowanie pożądanych umiejętności i nawyków.

Podstawą nabywania zarówno dyspozycji kierunkowych (wychowania), jak dyspozycji instrumentalnych (nauczania) są psychologiczne procesy

36

B. Hoffmann, Surdopedagogika Zarys problematykij PWN, Warszawa