IMGv97

Konsonans jest stanem pozytywnym, zatem jednostka jest zainteresowana podtrzymywaniem go, jeśli on istnieje, i przywracaniem, jeśli został zaburzony;

• dysonans pojawia się wtedy, gdy (biorąc pod uwagę tylko dwa naraz elementy poznawcze), z treści jednego z nich wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego.

Festinger wprowadza pojęcia wielkości dysonansu/konsonansu i całkowitej wielkości dysonansu. Wielkość dysonansu/konsonansu zakłada, że dysonans lub konsonans jest tym większy, im ważniejsze są dane poznawcze pozostające w związku ze sobą, a całkowita wielkość dysonansu doświadczanego przez jednostkę jest tym większa, im korzystniejsza jest proporcja ważonych relacji dysonansowych do wszystkich relacji znaczących¹. Dysonans jest stanem przykrym i uruchamia działania zmierzające do usunięcia sprzeczności.

Autorem topologicznej koncepcji motywacji jest Kurt Lewin. Jego koncepcję opisywali też Atkinson, Cofer i Appley, Tomaszewski. Lewin akcentował dwa ważne fakty: dynamikę zjawisk psychicznych i ich znaczną zmienność w czasie oraz systemowy charakter zjawisk i procesów psychicznych. Te dwa fakty legły u podstaw koncepcji tak zwanej przestrzeni życiowej (life space). Przestrzeń (pole psychologiczne) tworzy człowiek i jego środowisko jako całość. Z kolei pole psychologiczne jako całość wyznacza zachowania, a zachowanie w całości wyznaczone jest przez pole psychologiczne. Badania prowa- ; dzone w szkole Lewina, a szczególnie efekt Zeigamik, polegający na lepszym j pamiętaniu zadań niedokończonych, oraz efekt Owsiankiny, polegający na spon- j tanicznej tendencji do dokańczania rozpoczętych i przerwanych zadań, stanowią J ważne argumenty na rzecz tezy, że siły w polu psychologicznym są aktywnym | modyfikatorem zachowania i zasadniczo muszą zostać rozładowane.

Podsumowując te wstępne rozważania należy stwierdzić, że teorie motywa- :m cji stanowią organiczne składniki wielkich systemów psychologicznych, czy też j psychologicznych koncepcji człowieka. W każdym ujęciu motywacje pojmuje | się jako zespół mechanizmów powodujących uruchomienie, ukierunkowanie J i zakończenie zachowania. W podejściu ewolucyjnym motywacja to realizacja J utrwalonego wzorca zachowania uruchomionego przez bodziec wyzwalający | (ujęcie etologiczne) lub niespecyficzna tendencja do rozpowszechniania wła- j snych genów (ujęcie socjobiologiczne). W obu ujęciach zachowania są zdeter- j minowane biologicznie.

We Freudowskim podejściu psyćhodynamicznym realizacja zachowań podporządkowana jest wrodzonym popędom: popędowi seksualnemu i popędowi przeżycia, sama motywacja zaś ma charakter nieświadomy. Zachowania są instrumentem redukcji przykrego napięcia. W kulturowej wersji psychoanalizy

postulowano istnienie także innych mechanizmów motywacyjnych - potrzebę bezpieczeństwa, przyjemności czy dążenie realizacji ideału własnej osoby.

Bchawioryzm upatruje mechanizmów motywacyjnych głównie w popędach, przynętach i wzmocnieniach. Wszystkie trzy kategorie opisywane są przez terminy obserwacyjne. Popęd (a niekiedy pobudka) uruchamia zachowanie, a wzmocnienie je kończy. Jeżeli wzmocnienie jest pozytywne, powoduje to wzrost tendencji do powtórzenia nagrodzonego zachowania.

Psychologia humanistyczna postuluje mechanizm motywacyjny odwołujący się do potrzeb ułożonych hierarchicznie, z których najważniejsza i najbardziej ludzka jest potrzeba samorealizacji. Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu staje się warunkiem aktywizacji potrzeb wyższego rzędu.

Koncepcje poznawcze wiążą motywacje z procesami przetwarzania informacji - z dostatkiem lub deficytem informacji, ze zgodnością informacji lub konfliktem informacyjnym, z równowagą lub dysonansem poznawczym. Napięcia w systemie poznawczym - subiektywnie doświadczane jako przykrość -skłaniają do działań, których bezpośrednią lub pośrednią konsekwencją jest usunięcie braku równowagi, niezgodności czy konfliktu.

Psychologia topologiczna traktuje motywację jako rezultat gry sił w polu psychologicznym - kierunku działania sił, to jest przyciągania lub unikania, oraz intensywności działających sił. Zachowanie pojmowane jest jako wypadkowa wielu sił jednocześnie działających w polu psychologicznym. Pole psychologiczne tworzy człowiek i jego środowisko. Oba elementy pola są dynamiczne i zmienne, ale w każdym momencie determinują one kierunek i intensywność ludzkiego zachowania.

1.2. Mechanizmy leżące u podstaw motywacji

Na zachowanie ma wpływ wiele czynników. Do najbardziej znaczących zaliczyć można afektywne i poznawcze mechanizmy zachowania. Na jego uruchomienie, podtrzymanie, zaniechanie i zakończenie ma także wpływ motywacja osiągnięć, motywacja wewnętrzna i motywacja oparta na mechanizmie obrony własnej wartości. Efektywne działanie wymaga jednoczesnej aktywności wielu układów organizmu. Zdolność do szybkiego i sprawnego zaangażowania tych wszystkich układów zależy między innymi od pobudzenia emocjonalnego, które zazwyczaj bywa określane jako chwilowy stan organizmu, charakteryzujący się energetyzacją somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na zwężeniu jej pola. Kanadyjski psycholog, D.O. Hebb sugeruje, że zarówno niski, jak i wysoki poziom pobudzenia nie sprzyja efektywnemu funkcjonowaniu. Jest ono, natomiast, optymalne przy średnim pobudzeniu.

1

Ibidem, s. 436.